soát nghiêm ngặt; chúng thường dùng đến nhục hình, những khoản tiền
phạt khấu vào lương khiến cho đồng lương của người thợ càng thêm khôn
khó. Các hầm mỏ cũng như các đồn điền đều có nhà tù riêng, bọn chủ bắt
giam công nhân mà không cần xét xử, bọn chủ người Pháp còn có cả quyền
sinh sát trong tay. Công nhân dùng số lương tháng ít ỏi của họ để mua thức
ăn và hàng hóa cần thiết nhất tại căng tin do các công ty quản lý. Thế là
tiền lương do các công ty này phát cho họ lại trở về tay chúng theo một chu
kỳ khép kín. Nhiều công nhân bị chết vì bệnh, vì bị hành hạ. Những ai tìm
cách bỏ trốn đều bị bọn cảnh sát cực kỳ hung ác bắt trở lại. Chẳng có một
pháp chế nào để bảo vệ người lao động, không có tự do nghiệp đoàn, mọi
cuộc đình công đều bị phạt như một trọng tội, bị bỏ từ, bị tra tấn và bị xử đi
đày. Thật là một chế độ nô lệ thực sự mà một số ký giả người Pháp đã tố
giác trong những thiên phóng sự gây tiếng vang lớn.(Ví dụ Louis Roubaud
trong cuốn "Bọn buôn người da vàng).
Một đặc điểm quan trọng là tầng lớp ''công nhân quý tộc'' không nẩy
sinh, do đó mọi khuynh hướng cải lương có ít nhiều thực chất trong phong
trào công nhân Việt Nam cũng như những khuynh hướng sô vanh đều bị
loại trừ. Giai cấp công nhân Việt Nam có thể nói là đồng nhất trong sự
khốn cùng do điều kiện sống và lao động cực kỳ gian khổ tạo nên. Ngoài số
công nhân lao động trong những xí nghiệp ít nhiều có vị trí quan trọng, còn
phải tính đến rất nhiều người lao động nghèo ở các thành thị, các hải cảng,
những người đi ở làm đầy tớ với việc làm không ổn định, sống lay lắt bằng
những công việc thất thường phần lớn thời gian bị lâm vào cảnh thất
nghiệp.
Giai cấp tư sản Việt Nam, trong những năm 1919 - 1929, có ít nhiều phát
triển so với thời kỳ trước nhưng lại bị đè bẹp bởi sự độc quyền của các
công ty Pháp và sự cạnh tranh của các thương nhân Trung Quốc nên vẫn là
còi cọc. Từ năm 1924 đến năm 1929, xuất hiện một số công ty tư bản Việt
Nam nhưng họ chẳng bao giờ ngang tầm với các công ty của giai cấp tư sản
Trung Quốc hoặc Ấn Độ. Giai cấp tư sản Việt Nam vất vả lắm mới giành
được một vài vị trí trong ngành nội thương, tiểu công nghiệp, vận tải hoặc
