người thuê đi gặt mướn. Những tháng nông nhàn, hàng ngàn người khác đổ
xô về thành phố để tìm cho được một việc làm hiếm hoi, đến mùa gặt lại
trở về làng.
Tô đã cao, lại thêm nạn cho vay nặng lãi. Người nông dân phải trả cho
địa chủ và những chủ nợ khác những khoản lãi nợ trung bình lên đến 10%
mỗi tháng. Chớm đau ốm hay có tai nạn, người nông nghèo buộc phải đi
vay và thường bị nợ nần trói buộc suốt đời, lãi mẹ đẻ lãi con, không bao
giờ có thể dứt ra được. Rất nhiều khi họ phải bán cả con cái, bán cả mảnh
đất nhỏ nhoi của họ để dứt nợ. Các địa chủ lại đòi hỏi họ phải quà cáp, biếu
xén bằng hiện vật mỗi khi có lễ lạt, giỗ chạp, cưới xin.
Đã thế, mọi thứ lao dịch của làng xã, của quan trên, của Nhà nước thuộc
địa đều đổ lên đầu những nông dân nghèo. Thuế thân mỗi suất trung bình
bằng tiền công một tháng lao động của họ. Hàng năm, đến kỳ Nhà nước
thực dân thu thuế thông qua bọn quan lại và hào lý, làng xóm nào cũng
vang tiếng kêu khóc tuyệt vọng, hàng trăm nghìn nông dân bị bắt bớ, đòn
roi, cho đến khi vợ con họ chạy được vài đồng bạc đóng thuế mới thôi.
Như vậy là chính quyền thuộc địa đã củng cố thêm những cấu trúc của
chế độ phong kiến. Cùng với việc bần cùng hóa nhanh chóng giai cấp nông
dân, các phong tục cũ biến mất, cuộc sống ở làng xã mất hết sức hấp dẫn.
Không một đổi mới, không một tia sáng mới nào chiếu rọi đến những làng
xóm chìm ngập trong cảnh đói nghèo, nơi hầu hết mọi người mù chữ. Trên
đầu trên cổ của hàng triệu nông dân nghèo, ách áp bức của chế độ phong
kiến và thực dân đè nặng như chì. Hàng triệu người nông dân đó bị bóc lột
đến tận xương tủy, bị áp bức tàn bạo, đến khi tìm được người lãnh đạo sáng
suốt, sẽ trở thành động lực chủ yếu của cuộc cách mạng dân tộc và dân chủ.
