hoạch. Ở Nam Kỳ, tô có thể trả bằng tiền mặt, còn ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ,
tô phải nộp bằng hiện vật. Ở Nam Kỳ, đại địa chủ người Việt và thực dân
Pháp liên hiệp với nhau thành lập ''Hội những người sản xuất lúa gạo''. Việc
xuất hiện những điền trang lớn cũng như việc du nhập những phần tử địa
chủ là thực dân Pháp không mảy may làm thay đổi tính chất lạc hậu của kỹ
thuật nông nghiệp. Địa chủ và thực dân sông chủ yếu bằng sự bóc lột đến
cùng cực sức lao động của người nông dân và không hề tìm cách cải tiến kỹ
thuật. Nạn độc canh lúa gạo vẫn phổ biến và nếu sản xuất có tăng lên do
việc mở rộng diện tích cày cấy thì cũng chỉ là để xuất khẩu, trong khi khẩu
phần ăn hàng ngày của từng người dân giảm đi nhanh chóng. Một vài nhà
máy xay hoặc phương tiện vận tải cơ giới chỉ hoạt động để phục vụ cho
xuất khẩu. Ngược lại, như nhà địa lý học người Pháp, ông Gourou đã nói,
người ta có thể đi khắp cả vùng châu thổ Bắc Kỳ mà không gặp một chiếc
động cơ, một dụng cụ cơ giới hóa nào.
Giai cấp nông dân chiếm trên 90% dân số. Cùng với sự phát triển của
nền kinh tế tiền tệ, giai cấp phú nông - những người trực tiếp khai thác
ruộng đất của mình, đồng thời thuê mướn nhân công - có phần tăng trưởng,
không phải để trở thành những nhà tư bản mà là để dần dần trở thành địa
chủ. Ngược lại, việc tập trung nhanh chóng sở hữu ruộng đất dẫn đến chỗ
thu hẹp dần tầng lớp trung nông - những người chỉ có số ruộng đất vừa đủ
để sinh sống. Số bần nông - những người không có hoặc chỉ có một mảnh
đất cỏn con, chiếm đa số. Ở Nam Kỳ, tất cả tá điền đều là những nông dân
không có ruộng đất Ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ, số người có vài sào đất khá
nhiều, nhưng đất đai, trâu bò và nông cụ của họ dần dần bị tước đoạt,
không thể đi tìm việc làm ở thành thị vì công nghiệp ở đấy không phát
triển, hàng triệu người đành phải đến van xin các địa chủ và thực dân để
được nhận cày từng manh ruộng nhỏ bé. Hậu quả là thuế địa tô cao, việc
tăng dân số nông thôn trở thành bi kịch, những kẻ đi tuyển mộ “cu ly” cho
các hầm mỏ và đồn điền tha hồ áp đặt những điều kiện hà khắc, những trận
đói do thiên tai gây nên xẩy ra thường xuyên. Đến mùa gặt, hàng ngàn
nông dân không có ruộng đất, tập hợp nhau ở các chợ nhân công chờ có
