Phong kiến và nông dân
Quá trình tái cấu trúc xã hội mới chớm bắt đầu từ đầu thế kỷ, đã tăng
nhanh tốc độ trong những năm sau chiến tranh.
Tầng lớp phong kiến bao gồm các địa chủ và bộ máy Nhà nước cũ: vua,
quan và hào lý. Để duy trì đặc quyền, đặc lợi của mình, họ hoàn toàn nhận
làm tay sai cho chính quyền thực dân. Về phía mình, chính quyền thực dân
lại tìm cách duy trì bộ máy phong kiến để làm công cụ đàn áp và thu thuế.
Quan lại và hào lý lợi dụng quyền hành của mình, dần dần chiếm đoạt
những ruộng công phì nhiêu và ruộng của nông dân. Mặc dù có sự phân
nhỏ tài sản do con cái địa chủ chia nhau cơ nghiệp của cha mẹ, quá trình
tập trung tư hữu ruộng đất vẫn diễn ra ngày càng nhanh bởi vì giai cấp
nông dân không chịu nổi thuế má và các khoản đóng góp nặng nề khác, bị
bần cùng hóa nhanh chóng nên phải bán đi phần ruộng đất ít ỏi của họ.
Việc khai khẩn những đất đai mới cùng với nạn giá gạo lên cao do số lượng
xuất khẩu tăng nhanh, mang lại lợi lớn cho địa chủ.
Giai cấp địa chủ chỉ gồm từ 3 đến 5% dân số lại chiếm đến 50% ruộng
đất. Ở Bắc Kỳ, ruộng đất rất manh mún, nhưng các địa chủ tập trung được
nhiều mảnh đất phân tán vào tay họ. Ở Trung Kỳ, công điền công thổ vẫn
nhiều, trên nguyên tắc được chia lại theo từng thời kỳ, nhưng hào lý trong
làng bao giờ cũng dành cho họ phần đất béo bở nhất. Ở Nam Kỳ, đặc biệt
vùng phía nam và phía tây châu thổ sông Mê Kông là nơi chế độ đại điền
chủ đã xuất hiện cùng với chế độ thuộc địa, đất đai do dân chúng tạo ra sau
những đợt đào kênh khơi ngòi và xây các công trình khác, được cấp cho
những kẻ tôi tớ trung thành của chính quyền thuộc địa. Những cơ ngơi rộng
trên 50 ha chiếm gần 50% diện tích đất đai, vào năm 1930, nằm trong tay
6.500 địa chủ - chỉ chiếm 2,5% dân số. Một số người trong đó chiếm đến
hàng nghìn ha. Chỉ riêng những tên thực dân người Pháp ở Nam Kỳ sở hữu
đến 200.000ha ruộng đất. Mặc dù sở hữu đất đai lớn như vậy, các điền chủ
cũng chỉ giao cho tá điền lĩnh canh, buộc họ phải nộp tô đến 50% thu
