tưởng rằng việc Mỹ nắm lấy miền Nam Việt Nam là chuyện đã rồi và
phong cho Diệm là ''Churchill'' của châu Á.
Không hiểu biết những khả năng của nhân dân Việt Nam đến như thế kể
cũng lạ! Kể từ năm 1860, dân chúng Nam Việt Nam đã không ngừng tiến
hành một cuộc đấu tranh quyết liệt, về chính trị và quân sự, chống chủ
nghĩa thực dân Pháp; từ năm 1945 đến năm 1954, cuộc đấu tranh dân tộc
dân chủ đó đạt đến một trình độ rất cao và tất cả các tầng lớp nhân dân đều
đã tham gia. Cần nhắc lại rằng, từ tháng 3 năm 1950, trong lúc cuộc chiến
tranh chống thực dân Pháp đang diễn ra hết sức quyết liệt hàng trăm nghìn
người đã biểu tình chống sự can thiệp của Mỹ. Làm sao có thể che đậy
cũng một sự can thiệp ấy khi giờ đây nó càng được cụ thể hóa và trắng trợn
hơn. Chính sách phản dân tộc của gia đình Ngô Đình Diệm nhằm chia cắt
vĩnh viễn đất nước và việc đàn áp đẫm máu chống lại đa số nhân dân đã
gây nên sự chống đối ngày càng dữ đội.
Năm 1959, thậm chí việc đàn áp ấy còn tự khoác cho mình một thứ vỏ
bọc pháp lý. Tháng 5, "quốc hội'' Sài Gòn thông qua đạo luật 10/59 cho
phép các tòa án quân sự có quyền xét xử và hình quyết tại chỗ ngay lập tức
những người bị cảnh sát bắt hoặc bị bắt trong các cuộc càn quét. Nguy cơ
bị tiêu diệt đè nặng lên phong trào yêu nước và toàn thể dân chúng. Cuộc
đấu tranh chính trị dần dần chuyển sang đấu tranh vũ trang tự vệ. Những
trận giao chiến đầu tiên với quân đội và cảnh sát Diệm đã xảy ra ở những
làng xã hẻo lánh và vùng rừng núi. Tháng Giêng năm 1960, ở tỉnh Bên Tre
trong vùng châu thổ sông Mê Kông các lực lượng quần chúng lật đổ chính
quyền Diệm ở nhiều địa phương, thiết lập chính quyền nhân dân tự quản
phong trào “đồng khởi” ấy nhanh chóng lan rộng ra nhiều tỉnh và nhanh
chóng làm lung lay tận gốc cơ sở chính quyền Diệm ở các vùng nông thôn.
Khủng hoảng của chính quyền Diệm lan đến các thành phố và cả một bộ
phận quân đội Sài Gòn. Ngày 11 tháng 11 năm 1960, một số sĩ quan và một
vài đơn vị lính Sài Gòn mạo hiểm làm đảo chính. Họ thất bại nhưng rõ ràng
là chế độ Diệm đã bị suy yếu tận gốc.
