Yên Bái: “Quốc dân đảng” thất bại và bị xóa sổ
Tháng 2 năm 1929, Việt Nam Quốc dân đảng tiếp tục chiến thuật hành
động và âm mưu khủng bố đã ra lệnh giết Bazin, một tên cai mộ phu cho
các đồn điền cao su và hầm mỏ. Cảnh sát thuộc địa thắt chặt mạng lưới bủa
vây, Quốc dân đảng bị lâm vào thế có thể tan rã hoàn toàn. Đảng đã đối phó
bằng cách tự chia nhỏ thành những bộ phận tách biệt hẳn với nhau, tìm
cách tiêu diệt những tên phản bội đã chui vào hàng ngũ của mình, đẩy
mạnh việc kết nạp đảng viên trong binh lính, xúc tiến gấp việc chuẩn bị đấu
tranh vũ trang. Nhưng đến lúc này Đảng vẫn không có chủ trương huy
động quần chúng. Nhiều kho vũ khí bị cảnh sát thực dân phát hiện. Bọn
phản động tố giác những đảng bộ được tổ chức trong một số trại lính. Các
lãnh tụ của đảng đi đến kết luận và phải cấp tốc hành động vũ trang. Họ
biết rằng điều kiện chưa chín muồi, nhưng nghĩ rằng ''Không thành công
cũng thành nhân'', dù cho cách mạng có thất bại thì ít ra danh dự cũng sẽ
được cứu vãn. Họ quyết định chuyển sang hành động, thề ''chết để cho toàn
thế giới biết rằng tinh thần của dân tộc Việt Nam vẫn sông mãi''.
Trong đêm mồng 9 sáng mồng 10 tháng 2 năm 1930, binh lính đồn Yên
Bái ở phía tây bắc châu thổ sông Hồng nổi dậy giết chết các sĩ quan Pháp,
chiếm kho súng. Ở các tỉnh lân cận - Phú Thọ, Sơn Tây, những hành động
tương tự cũng được tiến hành, trong khi ở Hà Nội một vài quả bom đã nổ.
Vài địa phương ở các tỉnh Hải Dương, Kiến An cũng nổi dậy. Tuy nhiên,
mọi nơi khác trong cả nước đều không động tĩnh, kể cả đông đảo quần
chúng ở các tỉnh và thành phố có các cuộc nổi dậy. Nghĩa quân không đủ
sức làm chủ được thị xã Yên Bái. Cuộc nổi dậy không thể kéo dài. Các lãnh
tụ của đảng bị bắt và bị hành hình. Họ đã chết rất anh dũng. Vụ Yên Bái đã
gây náo động lớn trong dư luận Việt Nam và Pháp. Đảng Cộng sản Đông
Dương vừa thành lập đã ủng hộ cuộc khởi nghĩa. Tại nghị viện Pháp, Đảng
Cộng sản Pháp cũng lên tiếng ủng hộ.
