chương mà không hỏi về các khoa thực dụng. Duy có họ Hồ muốn cải cách đôi
chút, thêm vào một kỳ thi toán pháp là có ý lưu tâm đến thực học, nhưng vì họ
Hồ mất ngôi ngay, nên sự cải cách âý không có hiệu quả. Chính vì chế độ khoa
cửa ấy mà cái học từ chương, thói chuộng hư văn một ngày một lưu tệ và bao
nhiêu người thông mình tuấn tú, trong nước đêù xô nhau vào trường khoa cử
không ai lưu tâm đến khoa học và kỹ nghệ, thương mại nữa.
--
(1) Trên đây là nói về chương trình các khoa thi lối cũ của ta. Theo đạo dụ ngày
31 tháng năm 1906 (xem lại Chương thứ VII, Lời chú (1) thì chương trình thi
hương đôỉ lại, về phần chữ Nho thì bỏ kinh nghĩa và thơ phú, chỉ có văn sách và
luận, về phần chữ quốc ngữ thì có bài luận và những bài hỏi về địa dư, cách trí,
và toán pháp; lại thêm những bài dịch chữ Pháp (trước còn cho bất nguyện giả
bất cưỡng, sau thì bắt buộc). Chương trình thi hội cũng đổi lại: về phần chữ
Nho chỉ giữ văn sách, chiếu biểu, dụ, tấu , sớ, biểu văn và luận, còn thêm vào
những bài chữ quốc ngữ và chữ Pháp.
--
CÁC BÀI ĐỌC THÊM
1. Chức vụ của nhà nho
Cái tên “nhà nho” không những là để chỉ người biết chữ, học đạo thánh hiền
trong Nho giáo; lại là chỉ một giai cấp trong xã hội, tức là hạng thượng lưu trí
thức trong nước. Vì xưa kia ngoài Nho học không có cái học nào khác nữa, nên
phàm người đi học là học đạo Nho hết cả. Đạo Nho có cái địa vị độc tôn, nên
hâù như thành một tôn giáo; mà thực ra cũng chính là cái quốc giáo của nước
Nam từ xưa đến giờ.
Những người phụng sự cái quốc giáo đó, tức là nhà nho. Vậy thời nhà nho là kẻ
có học hành, biết chữ nghĩa; nhà nho là bậc thức giả xã hội trong nước; nhà nho
là tín đồ của cái tôn giáo họ Khổng. Về đường xã hội, về đường chính trị, về
đường trí thức, tinh thần đêù có một cái địa vị đặc biệt, đối với một chức vụ đặc
biệt.
Chức vụ này cao quí, có thể gọi là một thiên chức được, vì là chức vụ hướng
đạo cho quốc dân, làm tiêu biểu cho cả nước. .. Xã hội nước ta chỉ có hai giai
