DƯƠNG QUẢNG HÀM
VIỆT NAM VĂN HỌC SỬ YẾU
THIÊN THỨ BA
CÁC CHẾ ĐỘ VỀ VIỆC HỌC THI
Chương thứ Bảy
Việc dùng chữ Nho làm quốc gia văn tự
Cách tổ chức việc học.
1. Việc dùng chữ Nho làm quốc gia văn tự
Dân tộc ta, trước khi nội thuộc nước Tàu có thứ chữ riêng để viết tiếng ta hay
không? Đó là một vấn đề hiện nay không thể giải quyết được, vì không có di
tích, tài liệu mà khảo cứu.
Duy từ khi nước ta tự chủ (939) cho đến khi nước Pháp sang bảo hộ, thì trong
khoảng hơn chín thế thể kỷ ấy, triều đình vẫn lấy chữ Nho làm quốc gia văn tự:
các luật lệ, dụ chỉ của nhà vua, công văn, án từ của các quan, việc học, việc thi,
đều dùng chữ Nho cả. Trong dân gian, các khế ước, chúc thư, khoán lệ, sổ sách
cũng dùng chữ nho.
Chỉ có hồi đức Nguyễn Ánh còn xưng vương, chưa bình định xong Nam Bắc, là
có dùng tiếng Nôm làm các dụ sắc và công văn, vì bấy giờ trong nước loạn lạc,
việc học, việc thi chữ nho khoáng phế đã lâu, không có người văn học để dùng;
vả các tướng tá, quân nhân cũng ít người biết chữ nên phải dùng tiếng Nôm cho
tiện. Hiện nay còn truyền lại một tập công văn viết bằng tiếng Nôm về hồi ấy
(Xem bài đọc số 1)
Vậy ta phải xét cách tổ chức việc chọc chữ nho ở nước ta trong các triều vua thế
nào.
2) Cách tổ chức việc học chữ Nho
Xét về vấn đề này, ta có thể phân biệt ra hai thời kỳ:
Việc học chữ Nho trong các triều Ngô, Đinh, Tiền Lê, Lý sơ (từ đầu thế kỷ thứ
X đến giữa thế kỷ thứ XI)- Mấy triều Ngô, Đinh và Tiền Lê, phần vì ngắn ngủi,
phần vì các vua còn phải lo việc chống nhau với nước Tàu để làm cho nền tự
chủ được vững, nên chưa có thì giờ tổ chức việc học chữ Nho. Trong thời kỳ ấy,
việc dạy chữ Nho phần nhiều do các nhà sư đảm nhận, vì Phật giáo bâý giờ
đương thịnh và các vị sư đều thâm Hán học cả. Xem như năm 986 (Thiên Phúc
