Hoàng Tá Viêm thì quá ít. (Hoàng Tá Viêm. tức Hoàng Kế Viêm, người
Quảng Bình, võ quan nước ta thời Nguyễn. Ông là người đã có công đánh
đuổi quân Cờ Đen và quân Cờ Vàng ở vùng biên giới Việt Bắc. Ông cũng
là người đã thu phục được Lưu Vĩnh Phúc – NKT). Giá như dùng khanh
vào chức Hiệp đốc
hoặc là Biên vụ
, liệu khanh có thê cùng v̕i Hoàng
Tá Viêm thương nghị mà làm nên việc lớn được không?
(Võ) Trọng Bình tâu: -Thần vốn tính thô thiển và hay khinh suất, việc
quân lại chẳng phải là sở trường, cho nên không dám cáng đáng các chức
ấy. Nhưng riêng việc giao cho thần nhiệm sở ở Sơn Tây rồi nếu có điều gì
thì cùng thương lượng (với Hoàng Tá Viêm) thì thiết nghĩ là cũng có chỗ
để nghe nhau được.
Vua lại hỏi: -Khanh trị dân như thế nào mà được dân yêu?
(Võ) Trọng Bình thưa: -Thần không dung túng cho quan lại dưới quyền,
nghiêm bắt bọn trộm cướp và sức cho phủ huyện rằng, hết thảy các việc
kiện tụng không được để lâu, thuế của dân hàng năm thì tự mình phải biết
châm chước chiếu cố, mệnh lệnh phải rõ ràng”.
Lời bàn
Hai lời tâu, hai thời điểm cách nhau khá xa, nhưng tấm lòng của người
dâng lời tâu là Võ Trọng Bình thì trước sau vẫn là một. Lần thứ nhất, ông
coi lòng dân là chỗ hiểm, người cầm quân mà không bám được vào chỗ
hiểm này thì không thể thắng đối phương. Cho nên, lo đắp thành cao, lo
đào hào sâu mà không lo bồi bổ sức dân càng có nghĩa là tự mình chuốc lấy
thất bại vậy. Võ Trọng Bình nói rằng, cầm quân không phải là sở trường
của ông, nhưng xem lời ấy cũng đủ thấy, tướng quân chưa dễ đã có được
mấy người như ông.
Lần thứ hai, Võ Trọng Bình đã đáp một cách thông minh trước câu hỏi
quả là vụng về của Vua. Vua chỉ mới nghĩ đến chỗ, người có chức thì bàn
với người có chức mới hợp, chứ chưa nghĩ thấu đến chỗ, đấng có tài bao
giờ cũng dễ tâm đầu ý hợp với đấng có tài. Câu Vua hỏi Võ Trọng Bình về
phép trị dân, quả là vụng về hơn cả sự vựng về thường thấy. Phép trị dân ư?
