19. Vụ án Lê Văn Thịnh
Năm Canh Tuất (1070) vua Lý Thánh Tông cho lập Văn Miếu
ở ngay
thủ đô Thăng Long. Nho học bắt đầu có địa vị trên vũ đài chính trị và tư
tưởng của nước nhà kể từ đó. Đến năm Ất Mão (1075), vua Lý Nhân Tông
(1072-1127) cho mở khoa thi nho học đầu tiên ở nước ta. Đó là khoa minh
kinh bác học, người có vinh dự đỗ đầu kì thi này là Lê Văn Thịnh.
Khởi đầu, Lê Văn Thịnh được vào giảng học cho vua, sau ông được giữ
chức thị lang bộ binh rồi thăng dần lên đến chức thái sư của triều đình,
quyền uy một thời lừng lẫy thiên hạ. Nhưng đến tháng 3 năm Bính Tý
(1096), Lê Văn Thịnh phạm tội, bị bắt đi đày (có sách nói là ở Phú Thọ
nhưng cũng có sách nói là ở Thanh Hóa ngày nay). Vụ án này thoạt nghe
cứ như là chuyện đùa nhưng lại là một vụ án có thật, được sách Khâm định
Việt sử thông giám cương mục (chính biên, quyển 4, tờ 1 và 2) ghi lại như
sau:
“Trước, Văn Thịnh có một tên gia nô người nước Đại Lý (vùng Vân
Nam, Trung Quốc ngày nay). Tên này có pháp thuật lạ, nhân đó, Văn Thịnh
manh tâm mưu sự khác. Bấy giờ, nhà vua chơi hồ Dâm Đàm (Hồ Tây, Hà
Nội), đi chiếc thuyền con xem đánh cá. Bỗng nhiên hồ nổi sương mù, rồi có
chiếc thuyền từ trong đám sương mù ấy lao tới, sát đến thuyền ngự. Nhà
vua cầm giáo phóng tới thì đám sương mù tan đi, trong thuyền hiện ra một
con hổ. Mọi người sợ hãi. Ông chài Mục Thận quăng lưới chụp lấy thì té ra
lại là thái sư Lê Văn Thịnh. Nhà vua cho rằng Văn Thịnh là bậc đại thần có
công lao nên không nỡ giết, chỉ bắt đi an trí ở trại Thao Giang (vùng Phú
Thọ). Vua thưởng quan tước cho Mục Thận và ban cho đất Dâm Đàm để
làm thái ấp.
Lời bàn
Tháng 3 ở Hồ Tây, sương mù bỗng chốc xuất hiện cũng là điều dễ hiểu.
Nay hiện tượng này vẫn có huống chi là ngót ngàn năm trước, quanh hồ
cây cối còn hoang vu. Giữa đám mây mù, vua quan nhìn gà hoá cuốc, Văn
Thịnh bởi thế mà mang tội trong chỗ không ngờ chăng?
