12. Chuyện Trần Nhật Duật
Thổ tù Đà Giang
là Trịnh Giác Mật tụ họp dân để cướp bóc. Vua sai
Nhật Duật đi đánh. Khi Nhật Duật đến Đà Giang, Giác Mật sai người đến
quân doanh nạp thệ từ
và nói: “Giác Mật không dám trái lệnh triều đình,
nếu ân chúa
dám một mình một ngựa mà đi đến thì Giác Mật xin hàng
ngay”. Nhật Duật nhận lời rồi đem năm sáu tiểu đồng cùng đi. Các tướng
can ngăn, Nhật Duật nói: “Nếu y phản trắc thì triều đình sẽ có người khác
đến, không cần phải lo”. Kịp khi Nhật Duật đến, man binh tay cầm gươm
giáo, vây bọc mấy vòng, Nhật Duật vẫn đi thẳng vào doanh trại, Giác Mật
mời ngồi. Nhật Duật am hiểu tiếng Man, lại am hiểu cả phong tục của họ,
ăn bằng tay, uống bằng mũi, người Man thích lắm. Giác Mật liền đem cả
gia thuộc đến doanh trại Nhật Duật xin hàng. Mọi người thấy thế, ai cũng
vui vẻ kính phục. Khi về kinh, Nhật Duật dẫn cả Giác Mật và gia thuộc của
y theo vào yết kiến Vua. Vua khen lắm. Sau, cho Giác Mật và vợ con về,
chỉ giữ lại một người con ở kinh sư, Nhật Duật hết lòng yêu thương dạy dỗ,
lại còn xin phong tước cho, sau cũng cho về nốt”.
Trên đây là đoạn trích dịch từ sách Cương mục (chính biên, quyển 7, tờ
23). Sách Toàn thư cũng chép tương tự. Cả hai sách đều cho biết chuyện
này xảy ra vào năm Canh Thìn (1280), đời vua Trần Nhân Tông (1278-
1293).
Lời bàn
Dân có điều bất bình nên mới theo Trịnh Giác Mật nổi dậy. Nhưng, bất
bình mà nổi dậy, chẳng qua cũng bởi có lắm điều triều đình chưa làm cho
họ thông hiểu đó thôi. Có quân đội và vũ khí trong tay, làm cho dân sợ thì
dễ, chứ làm cho dân tin thì chẳng dễ chút nào. Nhật Duật quả là bậc am
hiểu lòng dân và tin dân hơn người. Quân Giác Mật reo vui và Giác Mật
quy thuận triều đình cũng là phải lắm. Chuyện Chiêu Văn Vương Trần
Nhật Duật thật đáng kể cho muôn đời suy gẫm lắm thay!
