61. Ngự Sử Đại Phu Trương Đỗ
Trương Đỗ (có sách viết là Trương Xã, có lẽ bởi trong Hán tự đỗ và xã
có mặt chữ gần giống nhau mà viết nhầm chăng?) người làng Phù Đái,
huyện Đồng Lại (nay là Ninh Giang, Hải Dương), sau dời về ở làng Nghi
Tàm (Thăng Long), đỗ Thái học sinh (Tiến sĩ), làm quan đến chức Ngự sử
Đại phu, Đình úy tự khanh, Trung đô phủ tổng quản
. Thời Trần Duệ
Tông, Trương Đỗ nổi danh với việc can vua không nên xuất quân đánh
Chiêm Thành (1377). Duệ Tông không nghe, đến nỗi phải thân vong quốc
nhục. Sách Đại Việt sử kí toàn thư (bản kỉ, quyển 7, tờ 45 a-b) chép chuyện
Trương Đỗ như sau:
“Trước đây, Ngư sử Đại phu Trương Đỗ can Vua rằng: Chiêm Thành
chống lệnh, tội cũng chưa đáng phải giết, đã thế, nó lại ở cõi xa xôi, núi
sông hiểm trở. Nay, bệ hạ mới lên ngôi, đức chính và giáo hóa chưa thấm
nhuần được tới phương xa, vậy hãy sửa sang văn đức, khiến nó tự đến thần
phục. Nếu như nó không theo thì sau sẽ sai tướng đi đánh cũng không
muộn. Đỗ ba lần dâng sớ can Vua không được, bèn treo mũ mà bỏ đi.
Đỗ là người thanh liêm, thẳng thắn, không bè đảng, phóng khoáng và có
chí lớn. Hồi nhỏ, có lần ông ra chơi ở Hồ Tây xem tướng sĩ tập bắn và nói
đùa rằng: -Nghề này thì có khó gì?
Vị tướng quân nghe vậy, lấy làm ngạc nhiên, hỏi lại: -Mày có bắn trúng
được không?
Ông trả lời: -Xin thử xem.
Rồi ông bắn ba phát trúng cả ba. Tướng quân rất kinh ngạc, muốn nuôi
làm con nhưng Đỗ coi khinh không theo. Sau, ông đi du học, đậu Thái học
sinh, rất nổi danh. Ông làm quan trong sạch, nghèo túng, không gây dựng
điền sản, con cháu nối đời làm quan cũng có tiếng nghèo mà trong sạch”.
“ Sử thần Ngô Sĩ Liên nói: Trương Đỗ khi làm quan thì không giấu lời
nói thẳng, thế là đã xứng với chức vụ của mình. Khi can ngăn thì nói đến
ba lần, thế là đã dám chạm đến cả Vua. Vậy mà ông không được Vua nghe,
thế là tâm trí Vua đã lẫn. Người có trách nhiệm phải nói, không được nghe
