Quý Ly bỏ mũ, rập đầu khóc lóc từ tạ, chỉ trời vạch đất thề rằng: -Nếu
thần không biết dốc lòng trung, hết sức giúp quan gia để truyền đến con
cháu về sau thì trời sẽ ghét bỏ thần.
Quý Ly lại nói: -Lúc Linh Đức Vương (chỉ vua Trần Phế Đế, vì Trần Phế
Đế bị giáng làm Linh Đức Vương trước khi bị giết – ND) làm điều thất
đức, nếu không nhờ oai linh bệ hạ thì thần đã ngậm cười dưới đất rồi, còn
đâu được tới ngày nay! Thần dù tan xương nát thịt vẫn chưa thể báo đáp
được một trong muôn phần ân đức đó, dám đâu lại có lòng khác?”.
Đến ngày 15 tháng 12 năm Giáp Tuất (1394), Thượng hoàng Trần Nghệ
Tông mất, hưởng thọ 73 tuổi. Cũng sách trên (tờ 24-b) có ghi lại lời bàn
của sử gia Ngô Sĩ Liên như sau:
“Nghệ Tông tính trời hòa nhã, giữ lòng kính cẩn, lo sợ. Nhưng, uy vũ
không đủ để đánh lui giặc ngoài (chỉ việc đánh quân Chiêm Thành – ND),
sáng suốt không đủ để phân biệt lời gièm pha, có một (Trần) Nguyên Đán
mà không biết dùng, lại giao việc nước cho kẻ họ ngoại (chỉ Hồ Quý Ly –
ND), khiến xã tắc nhà Trần đi đến sụp đổ, thực là “tiền hữu sàm như bất
kiến, hậu hữu tặc nhi bất tri” (nghĩa là: phía trước có kẻ siểm nịnh mà
không thấy, đàng sau có bọn giặc mà không hay – lời của Đổng Trọng Thư
trong sách Hán thư – ND)”.
Lời bàn
Mấy câu cuối đời của Thượng hoàng Nghệ Tông là sấm ngôn chứ không
phải thơ, câu nói lòng vòng chứ không phải là câu nói thẳng. Bình sinh,
cũng đã có lần Nghệ Tông xuống chiếu cầu lời nói thẳng, nhưng, hễ có kẻ
nào cả tin mà dâng lời nói thẳng thì đều bị ông bạn thông gia là Hồ Quý Ly
bức hại. Nghệ Tông khôn hồn mượn màu sấm ngôn để úp mở cõi lòng
chăng? Nếu đúng vậy thì có lẽ đó là sự thông thái đột xuất đáng kể nhất
trong cuộc đời của Nghệ Tông.
Hồ Quý Ly thề thốt là chuyện của Hồ Quý Ly, ai tin vào lời thề thốt đó là
lỗi của họ. Đã mấy khi Hồ Quý Ly công khai nhúng tay trực tiếp vào tội ác
đâu.
