36. Chuyện người đàn bà ở Trang Phao
Ghi chép những sự kiện xảy ra vào năm Bính Ngọ (1426), sách Đại Việt
sử kí toàn thư (bản kỉ, quyển 10, tờ 19 a-b) đã dành một đoạn khá dài để
nới về người đàn bà ở trang Phao, huyện Đáy Giang (nay thuộc Hà Tây).
Chuyện đại lược như sau:
“Mùa hạ, tháng sáu, có người đàn bà nghèo khổ ở trang Phao, huyện Đáy
Giang bị mắc bệnh hủi, lại bị chồng ruồng bỏ (nên phải lang thang đó đây).
Bỗng một hôm, mụ gặp một cụ già ở dọc đường đi. (Cụ già) cho mụ một
hòn đá to bằng quả trứng gà, bảo cứ lấy mà mài rồi đem nước mài ấy bôi
vào chỗ loét thì khỏi ngay. Mụ làm theo như vậy thì quả nhiên khỏi bệnh.
Xa gần nghe tin, nhiều người đem tiền, lụa đến xin chữa bệnh. Mụ ứng tiếp
không xuể mà cũng chỉ lấy hòn đá mài nước đem cho, gọi là nước bồ tát.
Người ta hỏi nhau, tìm đường đến xin cho được nước đó để về chữa. Việc
ấy bị (quân Minh) phát giác, cả người và đá đều bị bắt đưa về giam ở Tam
ti. Không bao lâu quan quân (của Lê Lợi) tới, người đàn bà ấy mới được
đưa về. Kẻ có học cho rằng, đó là điềm Lê Thái Tổ lấy được nước”.
Lời bàn
Đã nghèo hèn lại mắc bệnh hủi, đó là một lần đại rủi ro. Đã mắc bệnh
hủi lại còn bị chồng ruồng bỏ, đó là thêm một lẩn đại rủi ro nữa. Phận đàn
bà mà mắc phải hai lần đại rủi ro ấy thì lẽ thường là cả thể xác lẫn tâm hồn
đều tan nát, có sống cũng chỉ là sống thừa.
Song, tất cả những người bị bệnh hủi chẳng ai tình cờ có được hòn đá
huyền diệu như người đàn bà trang Phao. Nhờ nó mà bà tự chữa được căn
bệnh thuộc hàng tứ chứng nan y, thế là một lần được hưởng đại phước đức.
Lại cũng nhờ hòn đá huyền diệu ấy mà người đàn bà trang Phao chưa từng
một ngày học kê đơn bốc thuốc bỗng dưng có tiếng tăm lừng lẫy như một
bậc đại danh y, khiến cho thiên hạ phải chen nhau tìm đến, thế cũng có thể
nói là bà được thêm một lần hưởng đại phước đức nữa.
Hai lần mắc đại rủi ro, hai lần được hưởng đại phước đức, bù qua đắp lại,
kể như huề. Song, đất nước điêu linh, kẻ thứ dân hèn mọn mà được dân
