Các đốc tướng và quân nhân có công cũng được ăn lộc một quận hay một
ấp, tùy thứ bậc khác nhau. Người nào không có công, không được thưởng
gì thì giáng làm dân thường” (tờ 28-b).
Lời bàn
Trong muôn việc khó của đời, tìm người tài giỏi phải kể là một việc khó
vào hàng bậc nhất. Người tài giỏi vốn dĩ đã ít ỏi, mà người có thực tâm biết
kính nhường, biết trọng dụng kẻ có tài lại càng ít ỏi hơn. Lê Lợi không nói
lời cầu hiền chung chung mà là hạ lệnh cho thuộc hạ tìm người tài giỏi để
tiến cử, ấy là một việc được hai điều lợi. Lợi thứ nhất là khiến cho ai cũng
phải dốc lòng tìm người tài, và phong trào thực sự ấy sẽ làm cho kẻ công
thần bớt công thần, bớt cho mình là nhất. Lợi thứ hai là Lam Sơn có thêm
người tài, sự nghiệp lớn nhờ đó mới có thể thành công được. Lê Lợi dám
hạ lệnh tìm người tài vì Lê Lợi cũng thực sự là người có tài. Phàm là kẻ bất
tài, chẳng bao giờ đủ sức, đủ uy tín để tìm người tài cả.
Cũng ở đời, kẻ có công mà không có đức, thường muốn thiên hạ tôn kính
minh hơn là mình phải tôn kính người này, người nọ của thiên hạ. Với sắc
lệnh thứ hai, Lê Lợi vừa tỏ được cái đức khiêm nhượng của mình, vừa tỏ
được ý định nối chí người xưa là một lòng kính trọng người có công với
nước, lại vừa khôn khéo nhắc nhở tướng sĩ dưới quyền phải nghiêm cẩn giữ
lễ, không được làm điều càn quấy ở chốn tôn nghiêm.
Hạ lệnh cho những gia đình có con em theo giặc phải đi khai báo trước,
đó là phép mở lối dễ đi nhất cho những ai không biết tự mình tìm lối chân
chính mà đi, sự độ lượng của Lê Lợi bao la biết ngần nào. Nhưng, cái chính
ở đây không phải là sự độ lượng mà là khéo léo đặt ra những yêu cầu vừa
mức, khiến cho ai ai cũng có thể thực hiện được. Quân Minh dần dần bị cô
lập, bảo không thất bại thảm hại làm sao được?
Lệnh định phép khen thưởng của Lê Lợi quả là thật đặc biệt. Thưởng
người có công, trị người có tội là phép thường, cổ kim đều có cả. Nhưng có
chức cao tước lớn rồi mà chỉ liệu kế giữ thân để hưởng phúc ấm lâu dài,
không lo lập công nữa, cũng bị coi là có tội, bị giáng làm thường dân … thì
