Bấy giờ, bọn đầu bếp các nhà quyền quý thường hay cậy thế là người
trong cung để ức hiếp mà mua rẻ hàng hóa ngoài chợ. Dân rất sợ bọn này.
(Nguyễn Chú) bị Nguyễn Thiên Hựu bắt được, tâu sự thể lên Vua, Vua bèn
trị tội Chú, lại còn cho đem đi rao liền trong ba ngày cho mọi người biết”
(tờ 13-b).
Lời bàn
Lần thứ nhất, vì cảm thương người thợ là Cao Sư Đãng lỡ lời phạm
thượng lúc quá khốn khổ mà Nguyễn Thiên Hựu đã liều tâu xin tha mạng
cho. Lời ấy dẫu chẳng được vua nghe nhưng dẫu sao thì Nguyễn Thiên
Hựu cũng đã tỏ được cái đức sáng của mình. Đó là đức thương dân.
Lần thứ hai, không phải Nguyễn Thiên Hựu can ngăn mà ngược lại,
chính Nguyễn Thiên Hựu đã trực tiếp bắt và tâu xin trị tội. Vua y lời. Một
mình Nguyễn Chú bị trị nhưng trăm họ lại nhân đó mà được nhờ. Sự thể
hai lần khác biệt nhau nhưng cái đức lớn thì vẫn là một.
Người làm quan thường hay nhân danh phép nước, kẻ vô chức nghiệp
thường hay nhân danh quần chúng nhân dân. Sáng suốt và bình tâm để gạt
bỏ được sự nhân danh vô lối chẳng phải là việc dễ. Việc ấy, học cả đời chưa
ắt đã xong. Nhưng, học ở đây chẳng qua cũng chỉ để cho thêm phần sáng
suốt, chớ cái chính yếu vẫn là phải có đức. Như Nguyễn Thiên Hựu, ông xử
việc bắt đầu bằng đức đó của chính mình đó thôi.
