Lời tựa
Tinh đến cuối năm 1993, bộ Việt Sử Giai Thoại đã in và phát hành rộng
rãi được bốn tập, mỗi tập giới thiệu giai thoại của một triều đại riêng biệt.
Theo thông lệ đó, tập này cũng sẽ mang tên của một triều đại cụ thể, nhưng,
những diễn biến phức tạp của lịch sử hai thế kỉ XVI và XVII đã không cho
phép chúng tôi liên tục đặt tên theo cách cũ.
Năm 1527, Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê, triều Mạc được dựng lên
kể từ đó. Nhưng, họ Mạc chưa kịp ổn định chính sự thì vào năm 1533, một
cựu thần của nhà Lê là Nguyễn Kim đã vào Thanh Hóa, tôn lập một người
thuộc dòng dõi của nhà Lê là Lê Ninh lên ngôi vua. Cuộc hỗn chiến Nam –
Bắc triều cũng bắt đầu kể lừ đó. Nam triều là triều Lê nhưng thực quyền lại
nằm trong tay Nguyễn Kim. Nguyễn Kim mất (năm 1545), quyền bính của
Nam triều lại thuộc về con rể của Nguyễn Kim là Trịnh Kiểm và sau đó là
con cháu của họ Trịnh. Bắc triều là triều Mạc, mở đầu là Mạc Đăng Dung.
Cuộc hỗn chiến Nam – Bắc triều bùng lên dữ dội gần suốt cả thế kỉ XVI.
Năm 1592, với trận đại bại của Mạc Mậu Hợp, vi trí của Bắc triều trên vũ
đài chính trị của đất nước kể như không còn gì đáng kể nữa. Tuy nhiên, dư
đảng của họ Mạc vẫn liếp lục hoạt động cho mãi đến gần cuối thế kỉ XVII
mới thôi Trong phạm vi của thế kỉ XVI, cuộc hỗn chiến Nam – Bắc triều
(cũng có người gọi là chiến tranh Lê – Mạc) là sự kiện chính trị nổi bật
nhất. Nhưng, rất tiếc là số lượng giai thoại thế kỉ XVI không đủ cho một
tập sách, cho nên, chúng tôi không thể đặt tên cho tập này là giai thoại thời
Lê – Mạc như dự kiến ban đầu.
Trong khi cục diện Nam-Bắc triều đang ở thời kì giằng co thì một cục
diện khác, nguy hiểm hơn, đã xuất hiện, và xuất hiện ngay trong lòng Nam
triều. Như trên đã nói, năm 1545, Nguyễn Kim mất. Theo lẽ, quyền bính
của Nam triều sẽ nằm trong tay con cháu của Nguyễn Kim, nhưng con rể
của Nguyễn Kim là Trịnh Kiểm đã cướp mất. Con thứ của Nguyễn Kim là
Nguyễn Hoàng, một vị tướng giàu mưu lược, bản lĩnh và ý chí cao, đã khôn
khéo tách dần khỏi Nam triều để rồi tạo cơ hội cho con cháu chống lại Nam
triều. Năm 1558, Nguyễn Hoàng vào trấn thủ Thuận Hóa. Năm 1570,
