Lời bàn
Đọc đoạn sử này, hậu thế dễ có cảm tưởng rằng, chừng như sử gia xưa đã
hoang phí chữ nghĩa một cách quá đáng. Cái gọi là mưu của Đoan Vũ Hầu
Lê Cập Đệ, chẳng qua chỉ là kế mọn của người cầm quân, đáng ngạc nhiên
chăng thì cũng chỉ là ở chỗ, kN mọn ấy vẫn lừa được cả bậc tướng quân
từng trải trận mạc như Mạc Kính Điển. Thế mới biết chính sự điên đảo,
người thực tài hoặc đã bị giết, hoặc ẩn náu lánh mặt, ra chấp chính chỉ còn
có những kẻ bất tài mà thôi. Dẫu sao, Đoan Vũ Hầu Lê Cập Đệ cũng tài
hơn những kẻ bất tài!
Dỡ cả vách nhà dân để làm thành giả mà lừa quân Mạc, khiến cho thôn
xóm bị điêu tàn, khỏi bàn cũng rõ đức độ của đội quân nhân danh việc phò
vua giúp nước kia, thảm hại đến cỡ nào. Chỗ này thì hậu thế phải vạn bội
cám ơn sử thần xưa, nếu không có những dòng chữ này, làm sao hậu thế có
thể hình dung dược sự khốn khổ của dân tình thời loạn lạc.
Kế mọn của Lê Cập Đệ, Bắc triều chỉ bị lừa trong chốc lát. Nam triều
cũng chẳng nhờ cậy được là bao, nhưng đại họa mà dân phải hứng chịu thì
lớn đến độ không sao lường được. Kinh sợ thay!
