Lại cũng sách trên (tờ 30-a), đã ghi một sự kiện khá độc đáo về việc xử lí
quan lại mắc lỗi lầm như sau:
“Đổi ngang chức cho Trần Nghi ra làm Tham chính
Phạm Phúc Khánh lên làm Hiến sát xứ Lạng Sơn, Đặng Phi Hiển làm Hiến
sát xứ Tuyên Quang, Lê Phan Lân làm Hiến sát xứ Yên Quảng. Lí do: vì
bọn (Trần) Nghi không biết giữ phép nước khi làm quan”.
Lời bàn
Thuở ấy, quan lại được coi là “dân chi phụ mẫu” (cha mẹ của dân). Hành
trạng của họ, sai quấy mức nào, sử đã chép rành rành ra đó. Từng nghe: cha
mẹ trách phạt con cái, chứ chưa từng nghe con cái trách phạt cha mẹ, cho
nên, nếu các quan phạm tội mà vẫn được nhởn nhơ yên vị, ấy cũng bởi cái
sự từng nghe đã nói ở trên.
Triều đình bãi chức của Nguyễn Tuấn và Nguyễn Lại, song, vẫn cho họ
được tiếp tục làm công việc cũ, ấy chẳng qua là khéo nhắc hai bậc đại thần
Nguyễn Thực và Nguyễn Khải, rằng quyền trong tay Chúa, các người hãy
liệu chừng! Bọn Nguyễn Tuấn và Nguyễn Lại ăn hối lộ cũng cứ mặc họ,
các người chớ có quên câu nói nổi tiếng của Trần Khánh Dư thuở nào:
“Tướng là chim ưng, quân dân là vịt. Lấy vịt để nuôi chim ưng thì có gì là
lạ?”
Còn như việc đổi ngang chức cho bọn Trần Nghi, Phạm Phúc Khánh,
Đặng Phi Hiển, Lê Phan Lân … là việc cực kì sòng phẳng. Nếu không đổi
ngang chức, chẳng lẽ để họ phải thua thiệt trong sự … lột da dân nước hay
sao? Trao cho họ chức Hiến sát (trông coi về luật pháp) cũng là cực kì chí
lí. Họ không biết giữ phép nước nên phải mạnh dạn giao cho họ chức này,
đó là thượng sách. Giao cho những người biết giữ phép nước thì chỉ tổ làm
cho triều đình thêm rối ren bởi cái chứng lí sự của họ mà thôi.
Con cò khôn ngoan là con cò biết tạo ra vẻ biết lợi dụng cảnh nước đục.
Dân gian vẫn nói: “đục nước béo cò” đó thôi. Thương hại thay, lũ cò thời
này béo quá, cất cánh không nổi, chết rũ xương trong sử sách, mở ra trông
thấy mà kinh hồn. Những kẻ đang mong được làm “cò” như các quan thuở
