Trường, Trịnh Căn cũng nhân đó, đem quân về Phù Long để nghe ngóng
mọi sự động tĩnh của Trịnh Toàn.
(Trịnh) Tạc sai người đến trách cứ (Trịnh) Toàn về tội nghe tin cha (là
Trịnh Tráng – ND) mất mà không về chịu tang, đồng thời, triệu Trịnh Toàn
về kinh. Những thuộc tướng của Trịnh Toàn như Trịnh Bàn và Trương Đắc
Danh, vì sợ vạ lây đến mình, bèn đem quân đến gặp Nguyễn Hữu Tiến (là
tướng của chúa Nguyễn – ND) xin hàng. (Trịnh) Toàn lo sợ, đem hết binh
mã của mình giao nạp cho (Trịnh) Căn. Căn nói: -Việc đã đến nước này thì
giờ đây chỉ nên về cửa khuyết mà chầu mệnh thôi.
(Trịnh) Toàn về kinh, chẳng bao lâu thì bị thêu dệt nên tội mưu phản
nghịch, bị giam vào ngục và chết ở trong đó. Tạc cho Căn thay Toàn thống
lĩnh quân sĩ, giữ chức trấn thủ Nghệ An và vỗ về dân ở đó, lại cho Hoàng
Nghĩa Giao làm Đô đốc Đồng tri
, Phan Kiêm Toàn làm Đốc thị”.
Lời bàn
Lúc Trịnh Toàn vào Nghệ An để lo cứu vãn tình hình cũng là lúc chúa
Trịnh Tráng đang sống những ngày cuối cùng. Trinh Tạc lo nối ngôi Chúa
hơn là lo giữ gìn cương thổ, phái Trình Toàn đi là để tránh mối họa gần, lại
cũng có thể nhân đó mà mượn tay kẻ thù để tiêu diệt đối thủ, chớ đâu có
phải chọn đất cho Trịnh Toàn khoe tài! Hóa ra, xét cho cùng thì Trịnh Toàn
cũng là người thiển lậu. Giữa thời loạn, binh hùng tướng mạnh của kẻ thù
chưa dễ đã nguy hiểm bằng vài kẻ thân cận, vì ghen ghét mà lập mưu hãm
hại ta. Xưa nay, có bao nhiêu kẻ nhỏ nhen là có bấy nhiêu kẻ bất chấp ruột
rà máu mủ, cha con Trinh Tạc và Trịnh Căn có phải là ngoại lệ đâu.
Trịnh Căn là con trưởng của Trịnh Tạc, hẳn nhiên là phải một lòng một
dạ làm đẹp ý Trịnh Tạc. Chẳng phải đó là đức hiếu thảo đối với đấng sinh
thành, ngược lại đó chính là một trong những cách hữu hiệu nhất, khiến
Trịnh Căn có thể được nối ngôi chúa sau này.
Trịnh Toàn bị tống giam rồi bị chết ở trong ngục, chẳng qua chỉ vì Trịnh
Toàn bị nghi là phản nghịch đó thôi. Đấng trị vì ở ngôi cao mà đem lòng
nghi kị ai, thì kẻ đó sống mới là lạ, chớ chết thì có gì là lạ đâu. Thế mới biết
