đúng lẽ, số tang vật đem trình nạp cũng không đầy đủ, nên giáng (Nguyễn)
Quý Đức làm Tả thị lang bộ Binh”.
Chép đến đoạn sử này các tác giả sách Khâm định Việt sử thông giám
cương mục đã hạ bút viết một lời phê rất nghiêm khắc như sau: “Việc làm
của họ Trịnh đều không đáng bàn luận làm gì”.
Lời bàn
Chư vị sử gia thời Nguyễn nói làn không bàn luận, nhưng thực thì đã bàn
luận đó thôi.
Nội một chuyện khảo quan không thôi cũng đủ thấy phép nước thời vua
Lê Hy Tông và chúa Trịnh Căn đã bị coi thường đến cỡ nào rồi. Nặng nhẹ
tuy có khác nhau, nhưng lỗi của Nguyễn Quan Nho và Nguyễn Quý Đức là
điều không thể chối cãi, họ bị hặc tội rồi bị giáng chức là lẽ tất nhiên.
Nhưng, lỗi mình mà mình chẳng thấy, lỗi mình mà mình chẳng nghiêm với
mình, thì thử hỏi, được giữ chức Đô ngự sử là chức chuyên hặc tội người
khác, chuyên lo xét xử người khác, quan lớn Nguyễn Quan Nho sẽ làm
sao? Chúa lấy quyền uy nhất thời của Chúa mà xét xử, thăng giáng, … hậu
sinh lấy khí khái của người học sử mà nghiêm phê rằng chính Chúa là
người bẻ cong phép nước đó thôi.
Còn như hoạn quan Ngô Phan Lân, dẫu làm đến chức Thái giám, thì tâm
địa nhỏ nhen vẫn cứ là tâm địa nhỏ nhen.
Chao ơi, vừa mở sử ngó vào triều vua Lê – chúa Trịnh một chút mà đã
thấy ù tai hoa mắt. Chí tệ, thậm chí tệ!
