15. Đoạn kết bi thảm của Đặng Trần Thường
Đặng Trần Thường người huyện Chương Đức, trấn Sơn Nam Thượng,
nay thuộc Hà Tây, sinh năm Kỉ Mão (1759), mất năm Bính Tí (1816), thọ
57 tuổi. Thời trẻ, ông có kết bạn với Ngô Thì Nhậm, nhưng Ngô Thì Nhậm
thì đỗ đến Tiến sĩ còn Đặng Trần Thường thì chỉ đỗ có Sinh đồ (tức Tú tài)
mà thôi. Sách Đại Nam chính biên liệt truyện (Sơ tập, quyển 27) chép về
Đặng Trần Thường có mấy đoạn như sau:
“Đặng Trần) Thường trước kia có quen biết với (Ngô Thì) Nhậm người ở
huyện Thanh Oai. Khi (Ngô Thì) Nhậm làm quan với ngụy (chỉ Tây Sơn –
NKT) tới chức Binh bộ Thượng thư, (Đặng Trần) Thường tới ra mắt (Ngô
Thì) Nhậm. Nhân bàn việc đời, (Ngô Thì) Nhậm nói: -Người quân tử quý ở
chỗ phải biết thông biến
, có vậy mới làm nên sự nghiệp, chớ có đâu như
lũ thất phu, chỉ biết có mình, phỏng được ích gì?
Khi nói, (Ngô Thì Nhậm) có vẻ lấy thứ vị và quyền uy để lấn át (Đặng
Trần) Thường. (Đặng Trần) Thường giũ áo đứng dậy về. Khi đến nhà,
(Đặng Trần) Thường nói với người nhà rằng: -Ta sẽ giết thằng giặc ấy!
Từ ấy, nuôi chí đi xa. Mùa đông năm Quý Sửu (1793), nhân có Nguyễn
Đình Đắc từ Gia Định ra chiêu dụ hào kiệt, (Đặng Trần) Thường bèn cùng
bọn Nguyễn Bá Xuyên vượt biển vào Nam.”
Đặng Trần Thường đã cùng với nhiều tướng lĩnh khác, dốc lòng phò tá
Nguyễn Phúc Ánh, lập được nhiều công lao. Ngay khi vừa lên ngôi Hoàng
đế (tức Hoàng đế Gia Long), Nguyễn Phúc Ánh đã cho Đặng Trần Thường
được quyền lĩnh công việc ở bộ Binh (tương đương với chức Thượng thư
bộ Binh) và ở lại Bắc Thành để cùng với Nguyễn Văn Thành lo việc ổn
định tình hình. Và, Đặng Trần Thường đã gặp lại Ngô Thì Nhậm. Sách trên
viết rằng:
“Mùa xuân năm Quý Hợi (tức năm 1803 – NKT), bọn ngụy Thượng thư
là Ngô (Thì) Nhậm, Phan Huy Ích và Nguyễn Gia Phan ra đầu thú, đều
đem giải về kinh đô. (Đặng Trần) Thường dâng sớ nói: -Bọn (Ngô Thì)
Nhậm là bề tôi cũ của nhà Lê, thế mà nỡ cam tâm thờ giặc, đặt lời dối trá
