19. Lê Chất là Lê Chất ơi!
Lê Chất người huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định, sinh năm Giáp Ngọ
(1774), mất năm Bính Tuất (1826), thọ 52 tuổi. Thời trẻ, Lê Chất từng tham
gia phong trào Tây Sơn, lập được nhiều công, được phong tới chức Đô đốc.
Bấy giờ, có Lê Trung là tướng của Tây Sơn, vì mến tài của Lê Chất, đem
con gái là Lê Thị Sa mà gả cho. Lê Chất cùng cha vợ là Lê Trung gắn bó
với nhau một thời gian khá dài.
Sau khi Quang Trung mất (1792), nội bộ Tây Sơn có sự mất đoàn kết. Lê
Chất lấy đó làm lo lắng. Nhân thấy tướng của Nguyễn Phúc Ánh là Nguyễn
Văn Tính đóng quân ở gần đấy, Lê Chất bàn với Lê Trung ra hàng, nhưng
Lê Trung cứ chần chừ không quyết. Thấy không thể thuyết phục được, Lê
Chất bèn viết thư xin hàng gởi cho Nguyễn Văn Tính, ước hẹn sẽ làm nội
ứng cho Nguyễn Văn Tính. Nguyễn Văn Tính đem thư ấy dâng lên Nguyễn
Phúc Ánh, Nguyễn Phúc Ánh nói với Nguyễn Văn Tính và các tướng rằng:
-Lê Chất là đứa giảo hoạt cho nên, lời này chưa hẳn đã là lời thực đâu.
Sau, Lê Trung biết việc Lê Chất gởi thư cho Nguyễn Văn Tính, bèn chỉ
mặt quát mắng. Từ đó, Lê Chất rất lo sợ. Năm 1798, khi Lê Chất đang đóng
quân ở Trà Khúc thì nội bộ Tây Sơn càng mất đoàn kết hơn, đã thế, quân
của Nguyễn Phúc Ánh lại liên tiếp thắng được mấy trận liền, cho nên,
Nguyễn Quang Toản ngờ rằng Lê Trung cùng con rể là Lê Chất thông đồng
với giặc. Lê Trung bị giết còn Lê Chất thì thoát được nhưng bị truy lùng rất
gắt gao. Bí quá, Lê Chất bắt một người có khuôn mặt giống mình, bỏ thuốc
độc cho chết để đóng vai Lê Chất tự tử. Chuyện này, ngay cả mẹ của Lê
Chất là Đào Thị cũng nhầm, ôm xác người bị bỏ thuốc độc chết mà khóc
rất thê thảm. Tây Sơn thì tin là Lê Chất đã chết rồi nên không truy lùng
nữa. Sau đó chẳng bao lâu, Lê Chất bí mật đem mẹ và vợ con vào ẩn náu
trong núi Trà Bồng Tại đây, Lê Chất quen một người (không rõ họ tên) mà
người này lại quen với một tướng của Tây Sơn là Lê Văn Thanh. Biết
tướng quân này vốn trọng tài của Lê Chất, người ấy bèn nói: -Ông biết tài
làm tướng của Lê Chất, sao không nhờ Lê Chất đến đỡ cho một tay.
