34. Lời đáp của Võ Trọng Bình
Võ Trọng Bình người huyện Phong Phú tỉnh Quảng Bình, tên tự là Sư
Án, đỗ Cử nhân năm Minh Mạng thứ mười lăm (1834) và bắt đầu làm quan
kể từ đó. Các quan thời Nguyễn, ít ai được trường thọ như Võ Trọng Bình.
Ông sinh năm Gia Long thứ tám (Kỉ Tị, 1809) và mất năm Thành Thái thứ
mười (Kỉ Hợi, 1899), thọ 90 tuổi. Tuy nhiên, Võ Trọng Bình nổi tiếng
không phải vì trường thọ mà là vì sự nhân ái và cương trực khả kính của
ông. Ông làm quan trải thờ 9 đời vua của triều Nguyễn và triều nào ông
cũng có tiếng là nhân ái và cương trực như vậy. Sách Đại Nam chính biên
liệt truyện (Nhị tập, quyển 31) đã chép lại mấy lời ông tâu vua rất đáng chú
ý sau đây.
Lời thứ nhất, Võ Trọng Bình tâu vua Tự Đức vào năm Bính Dần (1866).
Bấy giờ, tình hình đất nước rất rối ren. Ở phía Nam, thực dân Pháp đã lấy
hết ba tỉnh miền Đông và đang ráo riết mở rộng cuộc tấn công để lấy hết ba
tỉnh miền Tây còn lại. Ở miền Bắc, lợi dụng khó khăn của ta, bọn phỉ người
Trung Quốc thường xuyên tràn sang cướp phá. Quan quản các tỉnh ở Bắc
Kì phải chống đối rất vất vả. Sức người và sức của phải huy động ngày một
nhiều. Trước tình hình đó, Võ Trọng Bình (lúc này là quan Hiệp biện Đại
học sĩ) tâu vua rằng: -Thành trì là chỗ hiểm hữu hình còn lòng người là chỗ
hiểm vô hình. Dân đã mệt mỏi từ lâu rồi, không thể chịu thêm lực dịch và
phí tổn được nữa.
Vua Tự Đức đã nghe theo lời tâu ấy của ông, thay vì lo xây đắp thành trì
thì lo củng cố lòng người và giảm bớt lực dịch cho dân.
Lời thứ hai, Võ Trọng Bình tâu vua Tự Đức vào năm Canh Thìn (1880).
Lúc này, Bắc Kì không phải chỉ có bọn phỉ quấy phá mà còn có cả thực dân
Pháp nữa. Tình hình đã rối ren lại càng thêm rối ren. Mùa thu năm này, Võ
Trọng Bình về kinh, vua Tự Đức triệu ông vào chầu. Sách trên chép:
“Vua cho triệu ông vào hỏi việc biên cương phía Bắc, nhân đó hỏi ông
rằng: -Việc trận mạc ở biên cõi Bắc Hà chưa biết đến ngày nào mới xong
được. Nay, người bàn thì nhiều mà người có khả năng tâm đầu ý hợp với
