45. Đỗ tiết phụ
Đỗ tiết phụ có nghĩa là người đàn bà tiết hạnh, họ Đỗ, còn như tên bà là
gì thì chưa rõ. Bà là vợ của người nông dân quê ở huyện Đông Sơn, tỉnh
Thanh Hóa, tên là Lê Đình Dũng. Gia đình Lê Đình Dũng kể cũng khá đặc
biệt: bà nội góa chồng năm hai mươi tuổi, mẹ góa chồng năm hai mươi lăm
tuổi và Lê Đình Dũng cũng mất sớm, để lại người vợ góa là Đỗ tiết phụ nói
trên. Lúc chồng mất, bà mới hai mươi tuổi. Chuyện Đỗ tiết phụ được sách
Đại Nam chính biên liệt truyện (Nhị tập, quyển 44) chép lại như sau:
“Đỗ Thị người huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa, vợ của nhà nông tên là
Lê Đình Dũng. Năm mười chín tuổi, bà về nhà chồng, được hơn một năm
thì sinh hạ một người con gái. Thế rồi chồng bà mất, con gái của bà cũng
mất khi còn ở tuổi vị thành niên. Gia đình của Lê Đình Dũng nghèo, ít anh
em, bà mẹ lại già yếu và mù lòa. Đỗ Thị lo tang chồng, tang con và nuôi
dưỡng mẹ chồng, xóm giềng ai ai cũng cho là có hiếu. Đỗ Thị có nhan sắc
nên có người muốn nhờ mai mối để xin hỏi, nhưng bà kiên quyết chối từ.
Năm Bính Tuất (tức là năm 1886 – NKT) do có việc phải dấy binh (chỉ việc
thực dân Pháp đàn áp cuộc khởi nghĩa Ba Đình do Đinh Công Tráng, Phạm
Bành, Hà Văn Mao, Cầm Bá Thước chỉ huy – NKT), đêm đêm, dân trong
thôn thường vì sợ hãi mà đem nhau chạy trốn vào các bụi rậm. Thôn ấy có
người cùng chạy (với Đỗ Thị), nhân đó muốn làm chuyện dâm loạn. Đỗ
Thị liền lấy con dao nhọn giấu sẵn trong người ra và mắng rằng: -Chuột
nhắt không sợ cọp ư?
Bà cứng rắn, tiết liệt đại để là như thế. Mẹ chồng của bà vẫn thương mà
lo cho hoàn cảnh của bà mai sau, bèn nói: -Con còn trẻ, như muốn yên
phận nghèo với ta cũng được mà nếu không cũng chẳng sao. Ta già rồi, ắt
phải chết, đừng quyến luyến mà làm gì nữa.
(Đỗ) Thị cau mày nói rằng: -Nếu con mà đi (bước nữa) thì lão mẫu trông
cậy vào ai. Nhà ta trinh bạch đã hai đời nay (chỉ việc mẹ và bà nội của Lê
Đình Dũng đều là góa bụa – NKT), nếu để thẹn cho đạo làm vợ (ý nói đi tái
