25. Trần Nhân Tông với phép nước
Thời Trần Nhân Tông làm vua (1278-1293) là thời đất nước có nhiều
biến cố trọng đại, trong đó, nổi bật hơn cả là hai cuộc kháng chiến chống
quân xâm lược Mông Nguyên (1285 và 1288). Trước những biến cố trọng
đại của lịch sử, mỗi người có một cách nhìn nhận khác nhau và chính sự
nhìn nhận đó đã dẫn họ đến với những vị trí cũng rất khác nhau trong lịch
sử. Thời ấy có rất nhiều bậc anh hùng cái thế, để lại danh thơm muôn thuở,
nhưng thời ấy cũng có không ít kẻ hèn nhát và phản bội. Có công thì
thưởng, có tội thì trị, ấy là lẽ công bằng. Trần Nhân Tông giữ phép nước rất
nghiêm, nhưng Trần Nhân Tông cũng là người rất nhân hậu, luôn tìm cách
mở lối cho kẻ phạm tội nhẹ có thể hối cải. Sách Đại Việt sử kí toàn thư (bản
kỉ, quyển 5, tờ 57b và 58a) có chép một đoạn nói về cách xử sự của vua
Trần Nhân Tông năm 1289 như sau:
“Trước kia, người Nguyên vào cướp, quan lại nhiều người đến doanh trại
giặc xin hàng. Đến khi giặc thua, bắt được cả một hòm biểu xin hàng.
Thượng hoàng và Vua sai đốt hết đi để yên lòng những kẻ phản trắc, chỉ có
kẻ nào đầu hàng từ trước (ý nói trước và trong cuộc kháng chiến lần thứ hai
– ND) thì dẫu bản thân ở triều đình giặc cũng kết án vắng mặt, xử tội đi đày
hoặc tử hình, tịch thu điền sản sung công, tước bỏ quốc tính”.
Lời bàn
Hoàng đế mở lượng hải hà, không thèm chấp nhất lỗi của bọn tiểu thân
bạc nhược. Song, kẻ bạc nhược lẽ đâu lại quên được lầm lỗi của mình. Vua
không dùng hình pháp để nghiêm tri mà thực là đã nghiêm trị rồi đó vậy.
