Quốc tử trợ giáo
là Đoàn Xuân Lôi dâng thư nới rằng, như thế là
không phải, bị đày đi châu gần. Xuân Lôi người Ba Lỗ, huyện Tân Phúc
(nay thuộc ngoại thành Hà Nội – ND), là người thông minh, nhanh trí, hiểu
biết nhiều, có kinh nghiệm, sau làm quan đến chức Trung thư hoàng môn
thị lang
, chết trong khi tại chức. (Khi bị
đi đày), Xuân Lôi khai là Đào Sư Tích có xem thư ấy, nên Sư Tích (người
đỗ Trạng nguyên khoa Giáp Dần, 1374 – ND) bị giáng làm Trung thị lang
đồng tri thẩm hình viện sự
.
Sử thần Ngô Sĩ Liên nói: Đạo của tiên thánh, nếu không có Khổng Tử thì
không ai phát huy được. Hậu thánh sinh ra, nếu không có Khổng Tử thì
không còn ai làm khuôn phép nữa. Từ thuở có sinh dân đến nay, chưa có ai
nổi tiếng hơn Khổng Tử, thế mà Quý Ly lại dám khinh suất bàn về ngài thì
thực là không biết tự lượng sức mình vậy”.
Lời bàn
Vị trí của Khổng Tử trong Nho học ra sao, Ngô Sĩ Liên và các bậc đại
khoa túc Nho đã nói, kẻ hậu sinh không dám lạm bàn nữa, chỉ xin có đôi lời
về cuộc song hành giữa quyền lực và học thuật của Hồ Quý Ly.
Ở đời phàm kẻ có thực tài bao giờ cũng thuyết phục thiên hạ một cách
rất tự nhiên bằng chính cái thực tài của mình, chẳng cần sự phụ giúp của
bất cứ một phương tiện nào, kể cả quyền lực. Cũng có những bậc chân tài
xuất chúng, thông minh mẫn tuệ đến tột bậc, người đồng thời chưa dễ hiểu
được cao kiến của họ, nhưng thường thì họ thà cam chịu sự cô đơn bất hạnh
chớ quyết không bao giờ tìm cách thuyết phục mọi người bằng bất cứ thứ
gì ngoài sở học của mình Và, họ luôn được đền bù thỏa đáng bởi sự kính
trọng và ngưỡng mộ của hậu thế.
Ai đó còn muốn dùng uy quyền để áp đặt tư duy thiên hạ, có lẽ cũng nên
đọc chuyện này.
