03. Lê Lợi xướng nghĩa
Sách Đại Việt thông sử (trang 34 chép rằng: “Từ khi người Minh đô hộ
nước ta, chính sự phiền toái, thuế má nặng nề, quan tham lại nhũng, cấm
dân nấu muối trồng rau, bắt dân xuống biển mò ngọc châu, phá núi tìm
vàng; những sản phẩm quý giá như ngà voi, sừng tê, lông chim trả, cùng
các thứ hương liệu, chúng đều vơ vét hết. Sau lại bất dân đắp mười thành
trong mười quận để đóng quân; chúng lại khéo dùng chức tước để dụ dỗ
những người hào kiệt, đưa về triều đình Trung Hoa, cốt là an trí ở đó. Bởi
vậy nhân dân nước ta không trừ một ai, thảy đều thảm sầu oán giận! Vua
(chỉ Lê Lợi – NKT) vẫn giữ chí như trước, dù người Minh đem quan tước
ra dụ cũng không được, lấy thế lực cũng không hiếp nổi, nhưng nhận thấy
thế quân địch đang mạnh, nên Vua càng ẩn trong bóng tối, không dám
khinh động, lại thường đem bảo vật năn nỉ hối lộ cho bọn Trương Phụ, Trần
Trí, Sơn Thọ và Mã Kỳ, những mong được khỏi nạn, để nuôi thêm sức lực
và chờ đợi thời cơ. Chỉ vì tên Lương Nhữ Hốt, người huyện Cổ Đằng (sau
này đổi là Hoằng Hoá) giữ chức tham chính, là thổ quan của người Minh,
đem lòng ghen ghét, bèn mật cáo với người Minh rằng:
“Người chúa Lam Sơn chiêu nạp những kẻ vong mạng và làm phản, đãi
ngộ sĩ tốt rất hậu, chí của người ấy không phải là nhỏ. Nếu không sớm liệu
đi, để cho con rồng gặp mây mưa, thì khi ấy nó sẽ không còn là một con vật
ở trong ao nữa đâu. Vậy, xin trừ ngay đi, đừng để tai vạ về sau”.
Người Minh tin lời tên Nhữ Hốt, cho nên, càng bức bách rất gấp. Bởi
vậy, Vua bèn đại hội tướng sĩ, bàn tính việc khởi binh.
Ngày mồng hai là ngày Canh Thân, tháng giêng năm Mậu Tuất (tức ngày
mồng hai Tết, hay ngày 7 tháng 2 năm 1418), niên hiệu Vĩnh Lạc thứ XVI
nhà Minh, Vua dựng cờ khởi nghĩa ở Lam Sơn, xưng là Bình Định
Vương”.
Lời bàn
Trước, dẫu lòng riêng vẫn hằng kính trọng nghĩa khí của Giản Định Đế
và Trùng Quang Đế, nhưng Lê Lợi vẫn quyết không theo phò, bởi đã nhìn
