27. Cuộc xung đột ý kiến giữa Nguyễn Trãi với Lương Đăng
Vừa lên ngôi Hoàng đế được một thời gian, Lê Lợi đã quyết định chế
nhã nhạc
riêng cho triều đại của mình. Công việc khó khăn này được
giao cho quan Hành khiển là Nguyễn Trãi. Nhưng, mãi đến bốn năm sau
ngày Lê Lợi mất, Nguyễn Trãi cũng chỉ mới có thể dâng cho vua Lê Thái
Tông (1434-1442) bản vẽ của những chiếc khánh đá là một trong những
nhạc cụ buộc phải có mà thôi. Sách Đại Việt sử kí toàn thư (bản kỉ, quyển
11, tờ 35-b và 36-a) chép:
“Hành khiển Nguyễn Trãi dâng bản vẽ những chiếc khánh đá và tâu Vua
(Lê Thái Tông) rằng: -Kể ra thì đời loạn trọng võ, thời bình trọng văn. Nay
quả rất đúng là phải chế ra các loại lễ nhạc. Nhưng, (nhạc) phải có gốc mới
đứng, phải có văn mới hành. Hoà bình là gốc của nhạc, thanh âm là văn của
nhạc vậy. Thần vâng chiếu soạn nhạc, dám đâu không dốc hết sức ra mà
làm, nhưng vì học thuật thì nông cạn, chỉ sợ thanh luật chẳng được hài hòa.
Cúi xin bệ hạ thương yêu và nuôi nấng muôn dân, khiến cho mọi xóm thôn
không còn tiếng oán hờn buồn khổ, như thế mới giữ được gốc của nhạc.
Vua khen ngợi và tiếp nhận rồi sai thợ đá ở huyện Giáp Sơn lấy đá ở núi
Kính Chủ để làm khánh”.
Nhưng, ngay khi thợ đá đang làm khánh, vua Lê Thái Tông lại sai Lương
Đăng cùng hợp sức với Nguyễn Trãi để chế định nhã nhạc Ý kiến của hai
người trong lĩnh vực này hoàn toàn khác nhau. Nguyễn Trãi thấy không thể
dung hòa được bèn xin thôi làm công việc vốn rất phức tạp này. Cũng sách
trên (tờ 38 a-b và tờ 39-a) viết:
“Tháng 5 (năm Đinh Tị, 1437 – ND), Hành khiển Nguyễn Trãi tâu vua
rằng: -Mới rồi, bọn thần và Lương Đăng cùng hiệu định nhã nhạc, song,
cách của thần không giống với cách của Lương Đăng, nay thần xin trả lại
công việc được vua sai làm.
Trước, Thái Tổ sai Nguyễn Trãi định ra quy chế về mũ áo nhưng chưa
kịp thi hành. Đến đây, Lương Đăng dâng thư, đại ý nói như sau: -Kể về lễ
thì có đại triều và thường triều. Đại triều gồm có những lễ như tế trời, tế
