10. Trận Tam Điệp
Trong cuộc hỗn chiến Nam-Bắc triều, trận Tam. Điệp (1589) là một
trong những trận ác liệt nhất. Với chúa Trịnh Tùng, đây cũng là trận khẳng
định năng lực cầm quân, khiến cho sĩ khí Nam triều ngày càng phấn chấn.
Sách Đại Việt sử kí toàn thư (Bản kỉ tục biên, quyển 17, tờ 20-b và tờ 21a-
b) mô tả trận này như sau:
“Bấy giờ, họ Mạc cử binh, sai Mạc Đôn Nhượng thống suất tướng sĩ và
quân khấp bốn trấn, định ngày vào Yên Mô (Ninh Bình – ND) giao chiến
với quan quân (chỉ Nam triều – ND). Tiết chế
Trịnh Tùng bàn với các
tướng rằng: -Nay họ Mạc đem đại binh tới, cốt để đánh một trận sống mái
với ta. Địch nhiều, ta ít mạnh yếu cách nhau xa lắm. Nhưng, ta đang giữ đất
hiểm, địch không dễ làm được gì. Binh pháp nói: Một người giữ được chỗ
hiểm, ngàn người không địch nổi. Ta đang ứng vào câu này đây. Vậy, ta
nên giả vờ rút quân để dụ chúng vào chỗ hiểm, khiến địch khinh ta mà đem
quân đuổi theo, khi đó, ta dùng trọng binh đánh úp, ắt là sẽ phá được.
Canh ba (vào khoảng từ 23 giờ đến 01 giờ) đêm ấy, Tiết chế Trịnh Tùng
sai Nguyễn Hữu Liêu đem một vạn năm ngàn quân tinh nhuệ và hai trăm cỗ
khinh kị, đi gấp trong đêm tối, tới vùng chân núi, tìm hang động, khe suối
và những nơi có lau sậy để mai phục, hẹn rằng, hễ nghe ba tiếng súng lệnh
thì cho quân mai phục nổi lên đánh. Hữu Liêu đem quân đi rồi, (Tiết chế
Trịnh Tùng) lại sai Trịnh Đỗ, Trịnh Đồng, Trịnh Ninh đem quân chặn phía
sau. Xong, (Tiết chế Trịnh Tùng) hạ lệnh cho các quân cứ theo đúng trận đồ
mà rút lui, nếu thấy giặc đến thì cứ vừa đánh vừa chạy, chừng nào đến chỗ
có quân mai phục, hễ nghe thấy ba tiếng súng lệnh, thì phải lập tức chuyển
hậu quân thành tiền quân, đội ngũ, cờ xí tả hữu phải đúng như trận đồ đã
vạch. Các tướng nhận lệnh xong, trở về doanh trại, chỉnh đốn quân sĩ để đợi
giặc. (Tiết chế Trịnh Tùng) còn sai Ngô Cảnh Hựu đem quân chở lương
thực, thu nhặt hết mọi thứ vào núi Tam Điệp, cốt tỏ cho giặc biết việc lui
quân, sai Trung quân và Hậu quân lần lượt rút về Tam Điệp và đóng tại đó.
Tiết chế tự mình đốc suất tướng sĩ lên đường. Hôm ấy, tướng nhà Mạc sai
người lên đỉnh núi cao để quan sát, thấy quân (Nam triều) kéo về thì cười
