21. Lê Nghĩa Trạch qua mặt Nguyễn Hoàng
Năm 1558, Nguyễn Hoàng vào trấn thủ xứ Thuận Hóa (vùng Quảng
Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên ngày nay). Từ đó, quá trình xây dựng cơ sở
cát cứ của họ Nguyễn bắt đầu. Tuy nhiên, từ năm 1558 đến năm 1600, bề
ngoài, Nguyễn Hoàng vẫn tỏ rõ sự thần phục đối với vua Lê – chúa Trịnh,
thực hiện đầy đủ phận sự của một kẻ bề tôi. Đến đầu năm Canh Tí (1600),
mượn cớ đi dẹp loạn Bùi Văn Khuê, Phan Ngạn và Ngô Đình Nga ở vùng
đồng bằng Bắc Bộ ngày nay, Nguyễn Hoàng đã đem hết tay chân thân tín
và quân bản bộ của mình chạy về Thuận Hóa, có ý thoát hẳn ra khỏi vòng
cương tỏa của vua Lê – chúa Trịnh. Bấy giờ, vì dư đảng của họ Mạc và các
thế lực chống đối khác còn khá mạnh, trong khi đó, Thuận Hóa xa xôi,
Nguyễn Hoàng lại là bậc lão tướng có tài, cho nên, chúa Trịnh là Trịnh
Tùng chưa thể lập tức đem quân đánh vào Thuận Hóa là đất dựng nghiệp
của Nguyễn Hoàng. Đó là chưa kể, xét về thế thứ họ hàng, Nguyễn Hoàng
còn là cậu ruột của Trịnh Tùng, chưa gì đã vội đem quân đánh nhau là điều
không nên. Không đánh nhưng lại muốn khẳng định quyền uy của mình
nên Trịnh Tùng đã sai quan Thiêm đô ngự sử
, tước Gia Lộc Tử là Lê
Nghĩa Trạch mang thư vào cho Nguyễn Hoàng. Sự kiện này xẩy ra vào cuối
năm 1600. Sách Đại Việt sử kí toàn thư (Bản kỉ tục biên, quyển 18, tờ 2-a
và tờ 3 a-b) chép như sau:
“Thư ấy viết rằng: Phàm là bậc đại thần thì phải biết cùng vui cùng buồn
với việc nước. Đối với nước, cậu là bậc đời đời có công đầu. Đối với nhà,
cậu là bậc tình nghĩa chi thân. Mới rồi, vì họ Mạc tiếm nghịch mà vận nước
gian truân. Tiên tổ là Thái Tể Hưng Quốc Chiêu Huân Tĩnh Công
Quốc công Nguyễn Kim là ông ngoại của Bình An Vương, cho nên Bình
An Vương cũng gọi Nguyễn Kim là tiên tổ) đã có công khởi xướng đại
nghĩa, giúp Trang Tông Hoàng đế trong lúc gian nan, sửa lại danh phận cho
rõ ràng. Tiên tổ mất đi, tiên khảo
là Minh Khang Thái vương (chỉ Trịnh
Kiểm – ND) nắm giữ việc lớn của nước nhà, bởi thấy cậu là người ruột thịt
nên mới trao cho cai quản hai xứ Thuận, Quảng. Từ ngày nhận chức đến
nay, cậu đã vỗ yên dân địa phương, thực là có công lớn.
