33. Đào Duy Từ với việc đắp lũy Nhật Lệ
Năm 1630, theo đề nghị của Đào Duy Từ, chúa Nguyễn Phúc Nguyên đã
cho đắp lũy Trường Dục (ở Quảng Bình). Nhưng, trước quyết tâm gây
chiến khó bề lay chuyển của họ Trịnh, Đào Duy Từ thấy cần phải đắp thêm
chiến lũy nữa. Giữa năm1631, Đào Duy Từ xin chúa Nguyễn Phúc Nguyên
cho đắp lũy Nhật Lệ
. Lũy này, về sau dân thường gọi là dãy Trường
Thành Quảng Bình. Nhìn Trường Thành Quảng Bình với những dấu tích
còn lại, không ai nghĩ rằng, để có nó, Đào Duy Từ đã phải tìm đủ mọi cách
để thuyết phục chúa Nguyễn Phúc Nguyên như thế nào. Sách Đại Nam
thực lục (Tiền biên, quyển 2) chép việc này như sau:
“Lúc đầu, Chúa sai Đào Duy Từ và Nguyễn Hữu Dật đi Quảng Bình để
xem xét hình thế núi sông. Bọn Đào Duy Từ đến Quảng Bình, nắm rõ địa
thế cao thấp, rộng hẹp. Khi về, Đào Duy Từ thưa rằng: -Thần xem, từ cửa
biển Nhật Lệ đến núi Đâu Mâu
, ngoài có nước khe, bùn lầy ngập ngụa,
có thể nhân đó tạo thành hào rãnh, trong thì cho đắp lũy mới, hình thế có
thể nói là hiểm yếu gấp mười lần lũy Trường Dục.
Chúa ngại khó (nên không quyết). Đào Duy Từ nhân đó cáo ốm rồi làm
nhiều bài ngâm vịnh, kí thác ý mình vào đó, lời lẽ rất thiết tha. Chúa biết
được, liền cho làm.
(Đào) Duy Từ cùng với (Nguyễn) Hữu Dật trông coi việc đắp lũy. Duy
Từ họp dân, tính toán công việc để cho khởi đắp. Lũy cao một trượng năm
thước, ngoài đóng gỗ lim, trong đắp đất, có năm bậc lên xuống, voi và ngựa
có thể đi được. Lũy đắp men theo khe, dài hơn 3000 trượng, cứ mỗi trượng
đặt một khẩu súng quá sơn (súng có thể bắn qua núi, tức súng bắn tầm xa –
ND), cách ba trượng hoặc năm trượng (tùy chỗ) thì lập một pháo đài, ở
trong có đặt một khẩu súng nòng lớn. Thuốc đạn chứa như núi. Trải mấy
tháng mới đắp xong, lũy ấy thành nơi ngăn chia hai miền Nam, Bắc. (Đào
Duy Từ) lại còn cho đặt xích sắt chắn ngang cửa biển Nhật Lệ và cửa Minh
Linh
Lời bàn
