35. Thực trạng chính quyền thời vua Lê Thần Tông – chúa
Trịnh Tạc
Sách Đại Việt sử kí toàn thư (Bản kỉ tục biên, quyển 18, tờ 27-b) nhận
xét về nhân cách của quan lại triều đình như sau:
“B̐y giờ, bọn Khâm sai và võ tướng, phần nhiều cậy thế có công, lại
được thân cận (với Vua và Chúa), cho nên, không chịu tuân theo chiếu chỉ,
mệnh lệnh, lấy lạm của dân, công nhiên hối lộ, tự tiện sa thải người già
hoặc miễn bắt lính (cho người này người nọ), làm cho thiên hạ điên đảo vì
bất công, nhiều phen bị chất vấn, quở trách mà vẫn không chừa. Quá quắt
nhất là quan lo việc duyệt tuyển ở Thanh Hoa: Thái Bá Kỳ. Duy chỉ có các
quan Cao Ty, Trần Vỹ, Lã Thì Trung, Nguyễn Quang Minh, Nguyễn Tài
Toàn, Nguyễn Khắc Văn, Nguyễn Trừng … là biết thận trọng giữ phép
nước, không làm điều sai quấy, được lòng người nên dân rất ca ngợi.
Vì thực trạng nói trên, tháng 4 năm Nhâm Thân (1632), triều đình vua
Lê-chúa Trịnh phải bãi chức của một số quan lại cao cấp mong lấy đó làm
gương để răn đe kẻ khác. Sách trên (tờ 31-b) chép:
“Mùa hạ, tháng tư, bãi chức của Nguyễn Tuấn và Nguyễn Lại. Bấy giờ,
bọn Lại bộ Tả thị lang là Nguyễn Tuấn và (Lại Bộ) Hữu thị lang là Nguyễn
Lại, khi tuyển bổ các chức, thường hay nhũng lạm. Quan lại của triều đình
là Nguyễn Thực và Nguyễn Khải hặc tội họ, họ liền bị bãi chức, nhưng rồi
lại cho tiếp tục làm công việc tuyển dụng quan lại, và họ lại ngang nhiên ăn
của đút. Lúc ấy, có người làm câu hát rằng:
Các chức bị viên,
Lưỡng Bột tận điền.
Nghĩa là: Nếu các chức mà tuyển bổ được đầy đủ, thì hai làng là Bột
Thượng và Bột Hạ (Lưỡng Bột là từ chỉ chung hai làng Bột này) sẽ hết sạch
cả ruộng. (Nguyễn Lại quê ở làng Bột Thượng. Hai câu nói trên có ý chỉ
việc Nguyễn Lại ăn hối lộ nhiều, do đó sẽ thừa tiền để mua hết đất của hai
làng Bột)”.
