09. Cương trực thay Nguyễn Công Cơ!
Nguyễn Công Cơ sinh và mất năm nào chưa rõ, chỉ biết ông người xã
Minh Tảo, huyện Từ Liêm, nay thuộc ngoại thành Hà Nội. Năm Giáp Thân,
niên hiệu Chính Hòa thứ 18 (1697), Nguyễn Công Cơ đỗ Tiến sĩ, được bổ
làm quan Hiệu thảo trong phủ chúa Trịnh Căn (1682-1709). Năm 1704, nhờ
có công phát giác ra mưu phản của Trịnh Luân và Trịnh Phất, triều đình xét
công ban thưởng. Nguyễn Công Cơ được thăng chức Hộ bộ Tả thị lang
.
Năm 1715, quan Hộ bộ Tả thị lang Nguyễn Công Cơ được chúa Trịnh
Cương (1709-1729) cử làm Chánh sứ sang Trung Quốc.
Sinh thời, Nguyễn Công Cơ là người cương trực, hễ thấy điều sai quấy là
chẳng bao giờ bỏ qua. Các quan trong phủ chúa, nhất là Nguyễn Công
Hãng, vì thế mà rất ghét ông. Hai mươi năm sau vụ phát hiện ra mưu phản
của Trịnh Luân và Trịnh Phất, năm Bính Ngọ (1724), Nguyễn Công Cơ lại
gây chấn động cả cung vua và phủ chúa bởi một phát hiện về gian lận trong
thi cử, liên quan đến nhiều bậc đại thần đương quyền. Sách Khâm định Việt
sử thông giám cương mục (Chính biên, quyển 36, tờ 31) chép việc này như
sau:
“Tháng 11 (năm 1724 – ND), bắt những người đã đỗ Hương cống
Cử nhân – ND) thi lại ở lầu Ngũ Long. Nhân dịp này, Nguyễn Công Cơ
được thăng làm Thiếu bảo
Bấy giờ, cả đến việc thi cử phần nhiều cũng bị nạn nhũng lạm, thường hễ
là con nhà quyền thế thì nhất định sẽ đỗ Hương cống chứ ít ai có tài học
thực sự. Nguyễn Công Cơ tâu về việc này nên (Chúa) mới hạ lệnh bắt thi
lại. Kết quả, hai mươi tám người bị buộc phải đánh hỏng, trong số này có:
con trai của quan Tham tụng
là Lê Anh Tuấn, con trai của Huân Quận
công là Đặng Đình Giám, con nuôi của quan Nội giám Thiếu bảo
Bá Phẩm và nhiều Cống sĩ
khác của các xứ. Những người này đều bị
giao xuống Pháp đình xét hỏi để trị tội thật nặng. Triều đình nhận thấy
(Nguyễn) Công Cơ là người nói thẳng nên thăng làm Thiếu bảo”.
Lời bàn
