10. Vì sao Lê Duy Phường được thay anh làm thái tử?
Tháng bảy năm Đinh Mùi (1727), Trịnh Cương đã lập con thứ của vua
Lê Dụ Tông (1705-1729) là Lê Duy Phường làm Thái tử. Việc này đã khiến
cho triều thần xôn xao, bởi lẽ trước đó hơn mười năm, con trưởng của vua
Lê Dụ Tông là Lê Duy Tường đã được lập làm Thái tử, mà trong suốt thời
gian làm Thái tử, Lê Duy Tường không phạm lỗi lầm gì đáng kể. Sách
Khâm định Việt sử thông giám cương mục (Chính biên, quyển 36, tờ 32) đã
chép lại sự kiện này, kèm theo Lời cẩn án viết rất nghiêm khắc như sau:
“Đầu tiên, con trưởng của nhà vua là (Lê) Duy Tường (lúc này đã 28
tuổi), được phép ra ở Đông Cung đã hơn mười năm (ở Đông cung cũng tức
là ở ngôi Thái tử – ND). Sau đó, có một người em (cùng cha khác mẹ của
Lê Duy Tường) là Duy Phường, do bà Trịnh Thị sinh ra, đến đây đã được
19 tuổi. Trịnh Cương có ý định phế người này lập người kia, nhưng lại khó
bề kiếm cớ. (Trịnh) Cương bèn cùng bọn Tham tụng Nguyễn Công Hãng
bàn luận việc ban cấp tước hiệu cho hoàng thân một cách rõ ràng hơn, nhân
đó, trao cho (Lê) Duy Tường tước Quận công, hàm tứ phẩm và lập (Lê)
Duy Phường làm Thái tử.
Lời cẩn án: Con trưởng của Dụ Tông là Duy Tường, ra ở ngôi Đông
cung đã hơn mười năm, danh vị Thái tử đã định, thì nước là nước của Thái
tử (Lê) Duy Tường, hà cớ gì Trịnh Cương được phép phế Duy Tường mà
lập Duy Phường? Việc này, sử cũ chép rằng, Duy Phường do Chính cung
sinh ra, mà Chính cung là con gái của chúa Trịnh, như thế thì chẳng qua là
chúa Trịnh chỉ muốn lập con của con gái mình, trước là để cho con gái
được quý hiển, sau là mượn danh vị con cháu để thỏa lòng riêng của mình
đó thôi.
Bởi chuyên quyền và manh tâm làm chuyện phế lập, Trịnh Cương mới
bày trò quanh co, cho quan bàn và phong quan ban tước. Về sau, chẳng bao
lâu nữa thì Trịnh Cương ép vua truyền ngôi cho Duy Phường, bề ngoài thì
giả thác truyền ngôi nhưng bề trong là cướp ngôi cho cháu ngoại. Trịnh
Cương coi việc đặt ngôi vua như thể đánh cờ, bọn bề tôi cũng phụ họa cho
