25. Cuộc chính biến năm Canh Thân
Năm Canh Thân (1740), một cuộc chính biến đã xảy ra tại kinh thành
Thăng Long. Bấy giờ, quyền lực của nhà vua đã mất từ lâu, song, quyền lực
của nhà chúa cũng có nguy cơ bị tiếm đoạt. Bởi mắc chứng bệnh kinh quý,
chúa Trịnh Giang chỉ giam mình trong cung Thưởng Trì. Em của Trịnh
Giang là Trịnh Doanh, tuy mang danh là đã được Trịnh Giang giao chức
điều hành công việc của phủ chúa, nhưng hoạn quan Hoàng Công Phụ lại ra
sức tìm cách ngăn cản, khiến cho Trịnh Doanh không sao xoay xở được.
Đó là nguyên do sâu xa dẫn đến cuộc chính biến năm Canh Thân. Sách
Khâm định Việt sử thông giám cương mục (Chính biên, quyển 38, từ tờ 17
đến tờ 20) chép như sau:
“(Trịnh) Doanh là người sáng suốt, tài kiêm văn võ, lại có chí quả quyết.
Từ khi được mở phủ Lượng Quốc, tạm nắm giữ quyền bính, lòng người đã
hướng về (Trịnh Doanh), nhưng hoạn quan Hoàng Công Phụ lại không ưa,
thường kiếm cách xén bớt quyền, khiến cho (Trịnh) Doanh không thể tự
mình quyết đoán được.
Trịnh Thái phi là bà Vũ Thị (vợ của Trịnh C, mẹ của Trịnh Giang và
Trịnh Doanh – ND) thấy vậy, bèn cho triệu bọn Bồi tụng là Nguyễn Quý
Cảnh, lúc ấy đang kiêm giữ chức Hữu Tư giảng, vào phủ chúa, khuyên
Nguyễn Quý Cảnh hãy nói với Trịnh Doanh mau đứng ra thay Trịnh Giang
để kịp trừ hoạn nạn trong cung và trong phủ chúa. Lúc ấy, Nguyễn Quý
Cảnh đang chịu trọng tang ở nhà, nhân đó, ngầm ghi tên để huy động
hương binh các xứ chia thành đội ngũ, rồi tìm lúc nhàn rỗi mà nói với
(Trịnh) Doanh, nhưng (Trịnh) Doanh vừa khóc lóc vừa gạt đi. (Nguyễn)
Quý Cảnh bèn đem việc này nói với quan Bồi tụng là Nguyễn Công Thái
cùng bọn thân thần là Trịnh Đạc, Vũ Tất Thận, Nguyễn Đình Hoàn. Tất cả
đều tán thành.
Trước đó, Nguyễn Tuyển đã vùng vẫy ở mặt Đông Nam (ý chỉ cuộc khởi
nghĩa nông dân do Nguyễn Tuyển lãnh đạo – ND), tin nguy cấp cứ liên tục
báo về. Bè đảng của Hoàng Công Phụ là Thực Quận công (chưa rõ họ tên),
