58. Chuyện bà Phan Thị Thuấn
Nguyễn Huệ tấn công ra Bắc Hà
, chỉ một cuộc hành quân mà đã đủ
sức để lật nhào cơ đồ thống trị của họ Trịnh xây dựng trên hai trăm năm.
Họ Trịnh đại bại, chúa Trịnh Khải bi bắt, sau đó thì tự tử, còn hàng loạt
tướng tá khác thì số bị giết, số bỏ trốn, số đầu hàng … tình cảnh chúa Trịnh
bi thảm thật khó mà tả được. Tuy nhiên, trong trận chống trả cuối cùng do
đích thân chúa Trịnh Khải chỉ huy, thiên hạ cũng được chứng kiến một sự
kiện lạ. Sự kiện này được sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục
(Chính biên, quyển 46, tờ 22 và tờ 23) chép lại như sau:
“Trước đó, (Nguyễn) Văn Huệ
từ Vị Hoàng ngược sông kéo quân ra
Bắc. Đạo thủy quân (của chúa Trịnh) do Đinh Tích Nhưỡng chỉ huy mau
chóng bị tan vỡ. Trịnh Khải được tin này, liền hạ lệnh đưa tất cả thủy binh
còn lại ra sông Thúy Ái
để chống cự.
Bấy giờ, có (Ngô) Cảnh Hoàn (cũng tức là Ngô Phúc Hoàn, người xã
Trảo Nha, huyện Thạch Hà, nay thuộc tỉnh Hà Tĩnh – ND) vì là con nhà
tướng nên được Trịnh Khải cho làm Thiên tướng
. Lúc sắp đem quân đi
đánh (Tây Sơn), người em họ của ông là (Ngô) Cảnh Trương có hỏi ông về
kế sách, ông nói: -Nhà ta đời đời đội ơn nước, nay giặc đến thì đánh (để
báo ơn). Ta chỉ biết đánh, ngoài ra không biết gì khác.
(Ngô Cảnh) Hoàn ra đi, bày thế trận sẵn để chờ. Một lát, thuyền của giặc
cũng tiến sát tới. Quân sĩ (dưới quyền ông) đều hoảng mà chạy. (Ngô) Cảnh
Hoàn cùng với hai người con cùng cố sức đánh, nhưng tất cả đều bị giết.
Được tin này, cả nhà ông đều thương xót kêu gào, chỉ có Phan Thị Thuấn,
người vợ lẽ mà (Ngô) Cảnh Hoàn rất cưng chiều, là người có nhan sắc, lúc
ấy mới ngoài hai mươi tuổi, chưa sinh nở lần nào … vẫn cứ nói cười thản
nhiên, ngày ngày chỉ ngắm tư trang, may áo mới, ai chê cười bà cũng cứ
mặc kệ, chẳng hề biện bạch gì cả. Gần đến lễ cúng trăm ngày của (Ngô
Cảnh) Hoàn, bà nói với người trong họ, mời nhà sư đến làm cỗ chay cúng
tế cho chồng. Khi đàn chạy vừa tan, bà ăn mặc lộng lẫy và bước xuống
thuyền rồi quay lại nói với mọi người rằng: -Công việc của thiếp thế là
