nước đến độ “không” cũng phải như vậy. Ngàn năm về trước cho tới ngàn
năm về sau, định luật này không bao giờ thay đổi hay vượt ra ngoài lề lối
trên đây. Ông ngược cả với Mặc Tử, Huệ Thi đã đưa ra những điều làm lạ
(Mặc Tử nêu thuyết: Thánh nhân không tự yêu mình giết trộm cướp chớ
chẳng giết người… Huệ Thi nói: Núi với vực cũng bằng phẳng như
nhau…) Ông tôn thờ Khổng Tử, nhưng sửa đổi mở mang thêm học thuyết
của họ KHổng. Ông theo chỗ “hư không lặng lẽ của Lão Trang, lựa góp sự
cân nhắc lợi hại của họ Mặc, lấy sự “thành thật sáng suốt” của Tử Tư, Mạnh
Kha” rất chú trọng đến Lễ là khuôn phép ở bên ngoài. Theo ông con người
không lễ thì không sống, việc không lễ thì không thành, nước không lễ thì
không yên…Lương Khải Siêu phê bình Tuân Tử là nhà triết học theo “chủ
nghĩa lễ trị!” Lễ trị tức là triết trung giữa hai thứ “Đức trị và Pháp trị” có
thể nói là khuôn khổ của thuyết xã hội dân chủ trên lịch sử thế giới ngày
nay vậy.
Ngoài tư tưởng triết học, tư tưởng văn nghệ của ông như trên đây đã nói
cũng gây nhiều ảnh hưởng cho văn học đời Lưỡng Hán (Tây hán và Đông
Hán) sau này. Đối với 300 bài thi của văn học Phương Bắc, ông nhận định
rất rõ ràng. Khi về già ở ẩn tại phương Nam, ông thưởng thức lối văn Sở từ
âm điệu và khuôn khổ của nó. Sau này ông tổng hợp văn nghệ hai miền
Nam Bắc thành một thứ tân văn học đối với đời bấy giờ nó mở đường cho
lối phú và thi nhạc phú đẹp đẽ cho hai triều đại trên đây. Đến cả chế độ giáo
dục bằng lối học kinh cũng chịu ảnh hưởng của ông nữa. Còn thiên Khuyến
Học của Tuân Tử bàn về các quy mô giáo dục, học chế, tư cách giáo sư ta
thấy thật là hết sức sâu sắc, chu đáo. (Bài này trích dịch trong một tạp chí
Trung Hoa).
Chú thích:
1) Cứ 500 nhà gọi là một Đảng, 12.500 nhà gọi là một Châu.
2) Thiên địa bất nhân, dĩ vạn vật như sô cẩu.
