HỆ THỐNG THUẾ CỦA HỌ NGUYỄN 179
Nhưng tại sao lại có nhiều người như thế chấp nhận làm
thuê tại những vùng đất đai tương đối còn nhiều? Câu trả lời
đúng nhất có lẽ là vì cách thức đánh thuế được áp dụng trong
một thời gian dài ở Quảng Nam và các vùng phía nam. Lê Quý
Đôn nói là thuế thu được ở Quảng Nam cao hơn ở Thuận Hóa
nhưng bảng 2 lại cho thấy ba loại thuế đánh trên thành phần
chịu thuế chính (tráng) ở Quảng Nam thực ra thấp hơn ở Thuận
Hóa. Thuế đất ghi nhận được do người dân từ Quảng Nam và
phía nam đóng nặng hơn số thuế đất thu được ở Thuận Hóa.
Nhưng nếu một nông dân ở Quảng Nam chấp nhận trở thành
một người làm thuê thì anh ta chỉ phải trả từ 35% đến 75% số
thuế một tráng đinh phải trả. Nếu anh ta làm chủ một số đất
nào đó và nếu thuế đất còn ở mức thấp, anh ta vẫn còn hy vọng
có khả năng tự nuôi mình và gia đình. Do đó, xem ra hệ thống
thuế của họ Nguyễn vào buổi đầu đã góp một phần quan trọng
trong việc khuyến khích gia tăng các đại điền chủ trong vùng
từ Quảng Nam xuôi xuống phía nam, một trong những nét đặc
trưng của nền kinh tế Đàng Trong.
Có quan điểm cho rằng vào thời các chúa Nguyễn, các đại
địa chủ thường xuất thân là tiểu địa chủ trước đây. Nhưng Phó
giáo sư Huỳnh Lứa, từng nghiên cứu về chế độ ruộng đất ở
phía nam, lại cho rằng nếu có nhiều nông dân nghèo đi xuống
phía nam để trở thành những chủ đất nhỏ, thì cũng có nhiều
gia đình giàu có di dân xuống phía nam với các tá điền, gia súc
và của cải của họ
1
. Những người này chắc chắn có điều kiện tốt
hơn để tồn tại và làm giàu một cách nhanh chóng tại vùng đất
mới. Như Lê Quý Đôn đã cho chúng ta thấy là tại đồng bằng
sông Cửu Long vào thế kỷ 18, có gia đình làm chủ từ 50 đến 60
nông nô và từ 300 đến 400 con bò. Đây là một đơn vị kinh tế
1 Trao đổi với Phó giáo sư Huỳnh Lứa tại TP. Hồ Chí Minh, ngày 02-8-1990.
www.hocthuatphuongdong.vn
