HỆ THỐNG THUẾ CỦA HỌ NGUYỄN 181
Có thể đây là một bước ngoặt: sau thời điểm này, họ Nguyễn
bắt đầu giảm từ từ thuế thân, như trình thuật của các người
ngoại quốc trên đây cho thấy. Dầu vậy, thuế đánh trên đầu người
cũng vẫn còn là phần quan trọng nhất của thu nhập quốc gia
như các bảng trên đây cho thấy. Các bảng này cho thấy mấu chốt
của hệ thống thuế của họ Trịnh ở phía bắc là thuế đất, trong khi
đó, dưới chế độ họ Nguyễn, lại là thuế thân, ít là cho tới triều
Võ Vương (1738-1765).
Tuy nhiên, nói thế cũng không phải là hoàn toàn đúng. Thuế
đất chỉ trở thành quan trọng ở phía bắc trước ở phía nam một
thế kỷ mà thôi. Gần như cùng lúc họ Nguyễn ở phía nam bắt
đầu đo đạc để định thuế vào năm 1669 thì họ Trịnh ở phía bắc
cũng ban hành một đạo luật thuế đất cực kỳ tỉ mỉ. Bộ luật thuế
năm 1672 này đã đánh dấu việc hoàn thành bước chuyển từ
thuế thân sang thuế đất ở Đàng Ngoài. Khuynh hướng này xuất
hiện một cách rõ nét trong các đạo luật thuế năm 1803 của nhà
Nguyễn. Trong khi thuế thóc từ Quảng Bình đến Diên Khánh
kể như không thay đổi từ thế kỷ 18 thì thuế đất phải trả thêm
là 1,8 quan một mẫu. Nếu một nông dân có 2 mẫu đất - con số
này có thể là rất thông thường ở phía nam vào thế kỷ 19- anh
ta sẽ phải đóng 3,6 quan thuế đất. Trong khi ấy, thuế thân một
suất đinh từ 20 đến 55 tuổi phải đóng mới chỉ là 1,6 quan
1
. Các
con số này cho thấy rõ sự đảo ngược trong hệ thống thuế: thuế
thân giảm một cách tương đối và thuế đất trở nên quan trọng.
Một khuynh hướng tương tợ cũng đã diễn ra tại Trung Hoa
trong nhiều thế kỷ. Bắt đầu từ nhà Đường, hệ thống thuế ở
Trung Hoa đã có một loạt thay đổi. Tất cả các thay đổi này đều
nhằm làm tăng dần mức quan trọng của thuế đất và thuế đánh
1 Đại Nam Thực lục chính biên Đệ Nhất Kỳ, Viện Phương Đông, Keio University, Mita, Siba, Minato-ku,
Tokyo, Nhật Bản, 1968, quyển 20, trg. 324.
www.hocthuatphuongdong.vn
