202
XỨ ĐÀNG TRONG
miền núi
1
. Thực vậy, đây là một đèo trên con đường nối Strung
Treng - Pleiku - Bình Định và Quy Nhơn. Các thừa sai người
Pháp, vào thập niên 1840 nói đến con đường lên cao nguyên và
“dẫn đến chợ An Sơn (An Khê), nơi tụ họp của các viên chức
quan thuế và các kẻ theo đóm ăn tàn người An Nam”
2
. Theo
Navelle, người đã tới Kontum vào cuối năm 1884, thì An Khê
còn là địa điểm cuối cùng của người Việt Nam. Sau đó là vùng
chỉ có người Thượng ở
3
.
Do vị trí của mình, An Khê là một trung tâm thương mại của
Quy Nhơn trong nhiều thế kỷ
4
. Ngoài gỗ trầm hương, ngà voi
và các sản phẩm quý giá khác, nhiều mặt hàng tiêu dùng thông
dụng đối với người Việt Nam như trầu cau cũng xuất phát từ
đây. Nguyễn Nhạc, một người trong số anh em Tây Sơn, xuất
thân là một thương gia buôn bán trầu cau với người Thượng.
An Khê hẳn cũng đã là một trung tâm trao đổi giữa các dân
tộc ít người khác nhau ở cao nguyên. Theo Dourisboure, một
thừa sai người Pháp đến vùng cao nguyên vào năm 1851, thì tại
vùng này, hầu như tất cả các dụng cụ bằng sắt và khí giới đều
do người Sedang cung cấp. Người Sedang vốn biết khai thác
các trầm tích sắt. Người Renjao và người Bahnar ở phía tây thì
dệt vải. Người Bahnar Alakong phía đông có thể đã trao đổi với
người Việt hàng của họ để lấy muối và đa số các mặt hàng thiết
yếu nhất người cao nguyên muốn người Việt cung cấp cho họ
5
.
1 Tây Sơn Nguyễn Huệ, Ty Văn hóa và Thông tin Nghĩa Bình, 1978, trg.48. Có thể so sánh với tên gọi của
người Rhađê là Tvea Phreah Nakor (nghĩa là “Cửa ngõ Kinh đô”), đánh dấu ranh giới giữa vương quốc
Cao Mên và Cao nguyên. Xem Hickey, Sons of the Mountains, trg.141.
2 Pierre Dourisboure and Christian Simmonet, Viêtnam: Missiom on the Grand Plateaus, do Albert
LaMothe dịch, Jr., Maryknoll Publications, New York, 1967, trg.13.
3 E. Navelle, “De Thị-Nại au Bla”, Excursions et Reconnaissances, 13, số 30, 1887, trg. 218-39. Trích dẫn
từ Hickey, Kingdom in the Morning Mist, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1988, trg.67-
68. Hơn một lần trong lịch sử nơi này được coi là một nơi trú ẩn. Xem Hickey, Ibid, trg.61.
4 Nhiều đường giao thông nối vùng bờ biển với cao nguyên, con đường quan trọng nhất là đường số
19 ngày nay từ Quy Nhơn tới Pleiku.
5 Mission on the Grand Plateau, trg. 67.
www.hocthuatphuongdong.vn
