KẾT LUẬN 249
giữa thế kỷ 18, những cồn cát đã được cấu tạo tại cửa sông Thu
Bồn, đường giao thông huyết mạch của Hội An. Những cồn
cát này làm cho nước sông Thu Bồn thoát ra biển bằng hai cửa,
một cửa đã sớm bị lấp kín và cửa còn lại mỗi ngày mỗi trở nên
nông cạn
1
. Từ một cảng nhộn nhịp nhất và lớn nhất của biển
Đông ngoài Trung Hoa
2
, Hội An chỉ còn là một thị trấn nhỏ
nằm im lìm bên bờ sông Thu Bồn, nhớ lại cái quá khứ vẻ vang
của mình. Khi xảy ra cuộc khủng hoảng lớn về tiền tệ gây nên
bởi thị trường Nhật Bản và Trung Hoa, nền thương mại ở Đàng
Trong đã bị mắc cạn bởi những đợt thủy triều của lịch sử, cơ sở
đã có một thời huy hoàng của nó đã bị các lực lượng nó không
kiểm soát nổi xói mòn.
Nhưng câu chuyện đã không kết thúc ở đó. Một bước phát
triển mới và mạnh mẽ đã bắt đầu tại đồng bằng sông Cửu
Long và trong vùng Hà Tiên. Mặc dù người Việt Nam sản xuất
thóc gạo tại hầu như khắp nơi họ tới định cư, nhưng cho tới
khi người Việt Nam tới khai thác vùng đồng bằng sông Cửu
Long, thóc gạo chưa bao giờ được sản xuất với quy mô lớn để
trở thành hàng hóa. Nhưng từ đầu thế kỷ 18, một số lượng lớn
thóc gạo đã bắt đầu được sản xuất tại đồng bằng này và sớm trở
thành mặt hàng trao đổi chính của vùng. Sản xuất thóc gạo với
mục đích thương mại chắc chắn là một trong những giai đoạn
quan trọng nhất của Đàng Trong vào thế kỷ 18 và là một biến
cố có ý nghĩa trong lịch sử Việt Nam. Sự thay đổi này của mô
hình nông nghiệp ở đồng bằng sông Cửu Long là một biến dạng
rất lớn của nền kinh tế cổ truyền Việt Nam. Nó đã trở thành
1 Vũ Văn Phái và Đặng Văn Bào, “Geomophological Features of Hoi An and Its Neighbourhood”, trong
Ancient Town of Hoi An, Ủy ban quốc gia hội thảo quốc tế về đô thị cổ Hội An xuất bản. Nhà xuất bản
Ngoại văn, Hà Nội, 1991, trg. 62-63.
2 Alexander Woodside, “Central Viet Nam’s Trading World in the Eighteenth Century as Seen in Le Quy
Don’s “Frontier Chronicles”, trong Essays into Vietnamese Pasts, K.W. Taylor và John Whitmore biên
tập, Ithaca: Southeast Asia Program, Cornell University, 1995, trg. 162.
www.hocthuatphuongdong.vn
