252
XỨ ĐÀNG TRONG
Hà Lan đã tới Đàng Trong vào năm 1602, chúng ta đọc được
những dòng sau đây: “Sau buổi trưa, tôi được biết là nhà vua
cho mời tôi đến vào khoảng 3 hay 4 giờ chiều”
1
. William Adams
đến Faifo ngày 22-4-1617 thì ngày 24-4 ông đã tiếp viên thông
ngôn người Nhật của chúa, viên thông ngôn này đã “chào tôi
một cách nồng nhiệt và cho tôi hay là nhà vua rất vui mừng khi
người Anh trở lại”.
2
Thực ra, bức thư của thương gia người Hà Lan chúng ta nói
đến trên đây có cho biết vị “vua” này ở đâu. Thư được viết ở
Tachem. Tên gọi này có thể chỉ hoặc Đại Chiêm, hải cảng đối
diện với Hội An (Faifo); hoặc Thanh Chiêm, nơi có dinh của
trấn thủ Quảng Nam là một hoàng tử của họ Nguyễn. Trường
hợp thứ hai có thể đúng hơn, xét theo cách nói. Cũng vậy, khi
nói về cái chết của Peacock, Richard Cocks viết là “cái chết này là
do nhà vua trẻ còn nhà vua già thì không hay biết gì”. Nhà “vua
trẻ” ở đây, phải hơn, ám chỉ vị hoàng tử thường sống ở Quảng
Nam. Sự nhầm lẫn của người ngoại quốc về “nhà vua” xem ra
còn tiếp tục cho mãi tới sau này. Chẳng hạn, chúng ta thấy có
một câu truyện Hà Lan viết từ 1652 kể là sau khi bắt và hành
hạ 5 người Hà Lan còn lại ở Đàng Trong,
“nhà vua đã tự tay cầm lấy các lakens và perpetuam... đánh
giá và trả tiền tùy theo ý thích của ông, chẳng thèm đếm xỉa đến
những lời phản đối... Tuy nhiên, nhà vua cũng gửi cho người của
chúng ta vào lúc họ lên đường 500 lạng bạc khác để mua cho ông
ở Batavia một số lakens, perpetuanen và các đồ vật khác có thể
được ông chấp nhận”
3
.
1 “The trials of a foreign merchant. Jeronimus Wonderaer’s letter from Viet-nam, 1602”, do Ruurdje
Laarhoven dịch, trong Li Tana & Anthony Reid, Southern Vietnam under the Nguyễn, Documents
on the Economic History of Cochinchina (Đàng Trong), 1602-1777, Institute of Southeast Asian
Studies, Singapore\ECHOSEA, The Australian National University, trg. 8.
2 The Log-Book of William Adams, 1614-19, do C.J. Purnell xuất bản, London, 1919, trg. 290.
3 “The end of Dutch relations with Cochinchina, 1651-2”, do Anthony Reid dịch, trong Southern
Viêtnam under the Nguyên, trg.37.
www.hocthuatphuongdong.vn
