66
XỨ ĐÀNG TRONG
Hẳn là sẽ khó khăn đối với chính quyền họ Nguyễn nếu chỉ nói
“quân” mà không có “dân” hoặc ngược lại, vì cả hai gần như
là một vậy. Trong khi chúng ta gần như không có một con số
nào về tổng dân số hay về số các làng trong vùng Thuận Hóa,
trừ các con số của năm 1767, thì chúng ta lại có những thông
tin được chi tiết hóa đến độ có thể làm chúng ta kinh ngạc về
từng đơn vị quân đội dưới thời Nguyễn năm 1653. Chẳng hạn:
“Hai cơ tả trung và hữu trung, mỗi cơ 14 thuyền
1
, đều 700
binh. Nội thủy 58 thuyền
2
, 6.410 quân; 4 đội
3
tiền thủy, hậu thủy,
tả thủy, hữu thủy mỗi đội có 5 thuyền và quân; 8 cơ
4
tả nội bộ,
hữu nội bộ, tiền nội bộ và hậu nội bộ, tả súng, hữu súng, tiền súng
hậu súng, mỗi cơ có 6 thuyền, với 2.100 quân...”
Và cứ thế tiếp tục với một sự chính xác của nhà binh, để cuối
cùng đi tới tổng số 22.740 chánh binh
5
.
Chiến tranh Trịnh-Nguyễn kéo dài nửa thế kỷ đã tác động
một cách mạnh mẽ lên xã hội Đàng Trong. Trước hết, nó đã
làm tăng thêm hơn nữa tầm quan trọng của các lực lượng vũ
trang trong xứ, và đặt ra vấn đề phải hiện đại hóa các lực lượng
vũ trang này, tính ra chỉ bằng một phần tư lực lượng của họ
Trịnh. Các tư liệu ngày nay chúng ta còn giữ được như vẫn còn
phảng phất cảm giác của các chúa Nguyễn sống trong những
khoảng khắc nguy kịch của thời đó. Các trang tả việc chuẩn
bị chiến tranh trong Tiền biên, thư từ gửi cho chính phủ Nhật
Bản hay các văn kiện về mối quan hệ giữa các chúa Nguyễn với
Macao... tất cả đều để lộ mối bận tâm chính yếu của họ Nguyễn
1 Đơn vị nhỏ nhất trong quân đội họ Nguyễn, với 30 tới 100 binh.
2 Đơn vị nhỏ nhất trong quân đội họ Nguyễn, với 30 tới 100 binh.
3 Một đơn vị quân đội gồm từ 3 đến 5 thuyền.
4 Một đơn vị cao hơn đội nhưng thấp hơn đinh, đơn vị cao nhất.
5 Trong
Việt Sử Xứ Đàng Trong, trg. 469, Phan Khoang nghi ngờ rằng đây chỉ là số binh tại chính binh,
nhưng xem các con số do Choisy đưa ra năm 1679 (30.000), Journal, trg. 256, và Vachet trong thập
niên 1670 (40.000, Taboulet, quyển 1, trg. 66), tất cả đều chỉ số binh của cả nước.
www.hocthuatphuongdong.vn
