Herbert Simon, người giành giải Nobel kinh tế năm 1978, được tôn vinh là
“nhà tư tưởng thời Phục hưng” cuối cùng trên trái đất. Ông bắt đầu như là
một nhà khoa học chính trị và tiến đến nghiên cứu về quản trị công, viết
cuốn sách kinh điển trong lĩnh vực này, cuốn Hành vi Quản trị
(Administration Behavior). Đồng thời, sau khi hoàn thành một số nghiên
cứu vật lý, ông tiến đến nghiên cứu về hành vi tổ chức, quản trị kinh doanh,
kinh tế, tâm lý học nhận thức và trí tuệ nhân tạo (AI). Nếu có ai hiểu mọi
người suy nghĩ và tự tổ chức thế nào thì đó chính là Simon.
Simon cho rằng tính duy lý của chúng ta là “có giới hạn”. Ông không tin
rằng chúng ta hoàn toàn không có lý trí, mặc dù bản thân ông và nhiều nhà
kinh tế học khác theo trường phái chủ nghĩa hành vi (cũng như nhiều nhà
tâm lý học nhận thức) đã có những tài liệu dẫn chứng thuyết phục về số
lượng hành vi không có lý trí của chúng ta.
Theo Simon, chúng ta cố
gắng để có lý trí, nhưng khả năng chúng ta làm được như vậy còn rất hạn
chế. Simon cho rằng thế giới quá phức tạp nên trí tuệ hạn hẹp của chúng ta
khó có thể hiểu nó một cách đầy đủ. Điều này có nghĩa rằng vấn đề chính
mà chúng ta phải đối mặt trong việc đưa ra một quyết định đúng đắn thường
không phải là thiếu thông tin mà là khả năng hạn chế của chúng ta trong
việc xử lý thông tin - một quan điểm được minh họa rõ nét bằng một thực tế
là sự ra đời rất được ca tụng của thời đại internet có vẻ không cải thiện được
chất lượng các quyết định của chúng ta, biểu hiện bằng mớ hỗn độn mà hiện
nay chúng ta đang sống cùng.
Nói cách khác, thế giới đầy sự bất ổn. Sự bất ổn ở đây không chỉ là việc
không biết chính xác những gì sẽ xảy ra trong tương lai. Đối với những thứ
nhất định, chúng ta có thể tính toán một cách tương đối xác suất của những
bất trắc, cho dù chúng ta không thể dự đoán được kết quả chính xác - các
nhà kinh tế học gọi đây là “rủi ro”. Thật vậy, khả năng tính toán rủi ro của
chúng ta liên quan đến nhiều khía cạnh của đời sống con người - khả năng
xảy ra bệnh tật, tử vong, hỏa hoạn, chấn thương, mất mùa, v.v... - là cơ sở
của ngành bảo hiểm. Tuy nhiên, đối với nhiều khía cạnh khác của cuộc
sống, chúng ta thậm chí không biết hết tất cả các bất trắc có thể xảy ra, chưa
