Will Durant
Ấn Độ và Phật Thích Ca
Người dịch: Nguyễn Hiến Lê
VII. TRIẾT LÍ TRONG CÁC UPANISHAD
Tác giả - Đề tài – Trí năng chống với trực giác – Atman – Brahman – Hai
cái đó là một – Miêu tả Thượng Đế - Cứu rỗi - Ảnh hưởng của Upanishad –
Emerson và Brahma
Triết gia Schopenhauer bảo: “Khắp thế giới không có gì ích lợi, nâng cao tâm
hồn con người bằng các Upanishad. Nó an ủi đời sống của tôi, nó sẽ an ủi tôi
khi chết”. Không kể mấy đoạn văn trong Potah-hotep
thì Upanishad là một
tác phẩm triết lí và tâm lí cổ nhất của nhân loại, công trình kiên nhẫn nhất và
cực kì tế nhị mà loài người đã gắng thực hiện để tìm hiểu những bí mật của tâm
linh và thế giới. Upanishad cổ như tác phẩm của Homère mà đồng thời lại mới
như học thuyết của Kant.
Tên đó gồm chữ upa nghĩa là gần, và chữ shad nghĩa là ngồi. Theo nghĩa gốc,
Upanishad là “ngồi gần” thầy, từ đó chuyển ra nghĩa: bí giáo mà các ông thầy
truyền cho các môn sinh thân tín. Có tám trăm bài giảng soạn vào khoảng từ 800
đến 500 trước công nguyên, tác giả là các vị thánh hay hiền. Tám trăm bài giảng
đó không gồm thành một hệ thống triết lí mạch lạc, mà chỉ là những ý kiến rời
rạc, những đại cương và bài giảng của nhiều nhà không có tinh thần phân biệt
triết lí và tôn giáo mà muốn tìm hiểu chân lí giản dị, căn bản khuất ở sau cái bề
mặt thiên hình vạn trạng của mọi vật, tìm hiểu rồi thành kính nhập vào với chân
lí đó.
Trong các Upanishad có nhiều chỗ vô lí, mâu thuẫn, ngây thơ, đôi khi có cái
thật rườm rà mông lung của Hegel, nhưng nhiều đoạn chứa những tư tưởng sâu
sắc nhất trong lịch sử triết lí.
