ANH EM NHÀ CARAMAZOV - Trang 1168

có lẽ đấy hoàn toàn không phải là sự đồng loã tích cực từ phía Xmerdiakov,
mà có thể nói là sự đồng loã thụ động, đau khổ: có lẽ Xmerdiakov bị doạ
dẫm, chỉ bằng lòng không chống lại việc giết người, và linh cảm thấy sẽ bị
buộc tội là để cho người ta giết chủ, không la hét, không chống cự, hẳn đã
đòi Dmitri Karamazov cho phép trong thời gian đó nằm dài như thể lên cơn
động kinh, "còn cậu cứ thẳng tay mà giết, tôi không biết gì hết". Nhưng nếu
vậy, cơn động kinh sẽ gây náo loạn trong nhà, nên nhìn thấy trước điều đó.
Dmitri Karamazov không thể chấp nhận sự thoả thuận như vậy. Nhưng tôi
cứ cho là anh ta đồng ý đi. Dù có vậy đi nữa thì Dmitri Fedorovich vẫn cứ
là kẻ giết người, kẻ giết người trực tiếp và chủ mưu, còn Xmerdiakov chỉ là
người tham gia thụ động, thậm chí chỉ là kẻ dung túng vì sợ hãi và trái với
ý muốn của mình, còn toà án thì nhất định phải phân biệt điều đó, vậy thì
chúng ta thấy gì? Vừa bị bắt xong là bị cáo đổ hết tội cho một mình
Xmerdiakov và chỉ buộc tội một mình hắn thôi. Không, phải buộc tội hắn
làm việc đó, hắn giết người cướp của, việc làm của hắn! Đồng loã quái gì
mà ngay từ đầu kẻ nọ lại đổ cho kẻ kia: điều đó chưa bao giờ có. Xin chú ý
rằng đấy là chuyện liều lĩnh bao nhiêu đối với Karamazov: anh ta là kẻ sát
nhân chính, kẻ kia chỉ là kẻ làm ngơ và nằm sau tấm vách, và anh ta đổ tội
cho kẻ nằm bẹp một chỗ. Khi ấy kẻ kia có thể nổi cáu và chỉ để tự vệ mà sẽ
nói hết sự thật: cả hai cùng tham gia, có điều tôi không giết, chỉ cho phép
và làm ngơ vì sợ hãi. Bởi lẽ Xmerdiakov có thể hiểu rằng toà sẽ phân biệt
được ngay mức độ tội lỗi, vì vậy có thể dự tính rằng nếu hắn bị trừng phạt
thì nhẹ hơn rất nhiều so với thủ phạm chính muốn đổ tội hết cho hắn.
Nhưng như vậy thì dù không muốn hắn cũng sẽ thú nhận. Ta không hề thấy
như vậy. Xmerdiakov không đả động gì đến chuyện đồng loã, mặcdù bị cáo
nhất quyết buộc tội hắn và luôn luôn nói rằng hắn là kẻ giết người duy nhất.
Chưa đủ: Xmerdiakov đã khai trong khi điều tra rằng chính hắn nói với bị
cáo về phong bì tiền và mật hiệu, mà không có hắn thì bị cáo chẳng biết
được gì. Nếu hắn thực sự đồng loã và có tội thì hắn có dễ dàng khai chuyện
ấy như thế với người điều tra không, tức là tất cả những điều hắn đã cho bị
cáo biết? Trái lại hắn sẽ một mực chối cãi và nhất định sẽ xuyên tạc và làm
giảm nhẹ tội. Chỉ có kẻ vô tội, không sợ bị ghép là đồng loã mới có thể làm