nhiều với các bạn về sự giáo dục của các bạn nhưng một ký niệm tuyệt đẹp,
thiêng liêng giữ được từ thuở bé có lẽ là sự giáo dục tốt nhất. Nếu thu thập
được nhiều kỷ niệm như thế đem vào đời thì con người sẽ được cứu vớt
suốt đời. Chodù chỉ còn một kỷ niệm đẹp ở trong tim chúng ta thì cũng sẽ
có ngày nó cứu vớt chúng ta. Có thể sau này chúng ta sẽ trở thành người
độc ác, thậm chí chúng ta không đủ sức cưỡng lại hành động xấu, chúng ta
sẽ cười chế giễu trước mắt con người, chế giễu những người vẫn nói, như
Kolia ban nãy vừa kêu lên, "tôi muốn chịu đau khổ cho tất cả mọi người" -
có thể chúng ta sẽ chế giễu độc ác những con người như vậy. Mặcdù chúng
ta độc ác như thế nào, cứu trời tránh cho chúng ta điều đó, nhưng chúng ta
sẽ nhớ tới ta đã mai táng Iliusa ra sao, chúng ta đã yêu mến nó trong ngày
cuối cùng như thế nào, và giờ đây chúng ta hoà hợp với nhau như thế nào
bên tảng đá này thì người tàn bạo nhất trong chúng ta và hay giễu cọt nhất,
nếu chúng ta trở thành những người như thế, trong thâm tâm cũng sẽ không
dám báng nhạo người đã từng có tình cảm tốt lành trong giây phút này!
Ngoài ra, có lẽ chỉ riêng kỷ niệm đó đã giữ cho ta tránh khỏi cái ác lớn lao,
người đó sẽ nghĩ lại và sẽ nói: "Phải, hồi ấy ta tốt bụng, can đảm và chính
trực!". Cứ mặc cho người đó tự cười mình, không sao; con người thường
cười cái nhân hậu và tốt đẹp; đấy chỉ là nhẹ dạ; nhưng thưa các bạn, tôi
cam kết với các bạn rằng người nào cười thì lập tức trái tim sẽ nói: "Không,
ta cười là xấu, vì chuyện ấy không thể cười được!"
Nhất định sẽ như thế, Karamazov ạ, tôi hiểu anh, Karamazov! - Kolia kêu
lên, mắt loé sáng. Mấy thằng bé xúc động, cũng muốn kêu lên điều gì,
nhưng nén được, chăm chú và cảm kích nhìn diễn giả.
- Áy là tôi nói về nỗi sợ hãi rằng chúng ta sẽ trở thành người xấu Aliosa nói
tiếp. - Nhưng tại sao ta lại trở thành người xấu, phải không, thưa các bạn?
Thứ nhất và trước hết là chúng ta sẽ nhân hậu, rồi sau đó là chính trực, tiếp
đó chúng ta sẽ không bao giờ quên nhau. Điều này tôi xin nhắc lại lần nữa.
Tôi hứa với các bạn là sẽ không quên một người nào trong các bạn; mỗi
