trang và quan trọng, anh đưa mắt nhìn tất cả các gương mặt dễ mến, tươi
sáng đó của các học sinh, bạn thua, và bỗng nói với chúng:
- Thưa các bạn, tôi muốn nói với các bạn một lời ở đây, ngay tại chỗ này.
Bọn trẻ vây lấy anh, và lập tức nhìn anh chằm chằm, chờ đợi.
- Thưa các bạn, chúng ta sắp chia tay nhau. Tôi còn ở đây một thời gian
nữa với hai người anh, một người sắp đi đầy, một người sắp chết. Nhưng
chẳng mấy nữa tôi sẽ rơi bỏ thành phố này, có lẽ sẽ rất lâu. Thế là chúng ta
sẽ chia tay nhau, thưa các bạn. Ở đây, bên tảng đá này của Iliusa, hẳn chúng
ta sẽ đồng ý với nhau rằng ta sẽ không bao giờ quên Iliusa trước hết, sau
nữa là không quên nhau. Sau này dù có chuyện gì xảy ra với ta trong đời dù
hai mươi năm sau ta không gặp nhau, chúng ta sẽ vẫn nhớ tới chúng ta đã
mai táng thằng bé tội nghiệp mà ta đã từng ném đã vào nó, ở bên cầu, các
bạn nhớ chứ? - nhưng sau đó tất cả chúng ta đều rất đỗi yêu nó. Nó là thằng
bé tuyệt vời, nhân hậu và can trường, cảm thấy danh dự và sự nhục mạ cay
đắng mà cha nó phải chịu, và nó suốt đời, thưa các bạn. Mặcdù chúng ta sẽ
bận nhưng việc hết sức quan trọng, đạt được nhưng vinh dự hay sa cơ lỡ
bước bất hạnh ghê gớm - dùsao cũng đừng quên rằng đã có lần ở đây chúng
ta sung sướng, tất cả chúng ta gắn bó với nhau bằng những tình cảm tốt
lành, tình thương yêu với cậu bé tội nghiệp kia có lẽ đã làm cho chúng ta
trong thời gian ấy trở nên tốt hơn trong thực tế. Nhưng con bổ câu nhỏ của
tôi, - hãy cho tôi gọi như vậy, - vì các bạn rất giống chúng, những con chim
màu xám nhạt xinh đẹp ấy, bây giờ, vào lúc này, khi tôi nhìn những gương
mặt hiền lành, dễ thương của các bạn, - hỡi các em đáng yêu của tôi, có lẽ
các em không hiểu điều tôi sẽ nói với các em, bởi vì tôi nói thường rất khó
hiểu, nhưng dùsao các bạn cũng cứ ghi nhớ, rồi sau này sẽ có lúc các bạn
đồng ý với tôi. Các bạn nên biết rằng không có gì cao hơn; mạnh mẽ hơn,
trong lành hơn và có ích hơn cho cuộc đời bằng một kỷ niệm tốt đẹp, đặc
biệt là một kỷ niệm thời thơ ấu sống dưới mái nhà mẹ cha. Người ta nói
