Xmerdiakov nhặt được và để lên đấy từ hôm qua. "Này chú mày ạ ta chưa
từng thấy ai như chú mày". - Khi ấy Fedor Pavlovich chỉ nói gọn lỏn như
vậy và thưởng cho nó mười rúp. Cần nói thêm rằng chẳng những ông ta tin
nó ngay thẳng, mà chẳng rõ vì sao còn yêu nó, tuy với ông ta nó cũng
gườm gườm như với người khác, và lúc nào cũng im lặng. Hoạ hoằn lắm
nó mới mở miệng. Lúc ấy nếu có người nào nhìn nó mà nảy ra câu hỏi:
thằng cha này quan tâm đến chuyện gì và nó hay nghĩ đến điều gì nhiều
hơn cả thì quả tình là không thể tìm ra câu giải đáp. Thế nhưng nhiều khi ở
trong nhà hay ở sân, hay ở ngoài đường nó bỗng dừng lại, trầm ngâm và
đứng như thế có đến mười phút. Nhà tướng sổ nhìn kỹ nó hắn sẽ nói rằng ở
đây chẳng có suy tư nghĩ ngợi gì hết, mà chỉ là một trạng thái chiêm
nghiệm. Hoạ sĩ Kramxkoi có một bức tranh đặc sắc nhan đề "Người chiêm
nghiệm" một cánh rừng mùa đông, trên con đường chạy qua rừng một
người nông dân mặc chiếc áo kaftan rách rưới, đi dép bện bằng cỏ cây,
đứng trơ trọi một mình giữa nơi cô tịch, nom như đang suy tưởng, nhưng
anh ta chẳng hề nghĩ ngợi gì, mà đang "chiêm nghiệm". Nếu như đụng vào
anh ta, anh ta sẽ giật mình nhìn ta, như chợt tỉnh giấc, nhưng chẳng hiểu gì
cả. Sự thực thì anh ta tỉnh hẳn ngay, nhưng nếu hỏi anh ta nghĩ ngợi gì mà
đứng như thế thì chắc hẳn anh ta sẽ chẳng nhớ được gì, nhưng hẳn là anh ta
vẫn giữ trong lòng cái cảm tưởng đã có trong lúc chiêm nghiệm. Nhưng
cảm tưởng ấy rất quý báu đối với anh ta, chắc là anh ta tích luỹ chúng mà
không để ý đến mà không hề có ý thức gì - cố nhiên cũng không biết là vì
sao và đề làm gì. Có thể sau khi tích luỹ cảm tưởng trong nhiều năm, đột
nhiên anh ta sẽ vứt bỏ hết và đi Jeruzalem, lang thang đi tìm sự cứu rỗi, có
thể anh ta đột nhiên sẽ đốt làng quê mình, mà cũng có thể hai việc cùng xảy
ra đồng thời. Trong dân gian có khá nhiều kẻ chiêm nghiệm. Có lẽ
Xmerdiakov là một trong những kẻ chiêm nghiệm như vậy, có lẽ hắn cũng
háo hức tích luỹ cảm tưởng mà gần như không biết để làm gì.
Chú thích:
(1) bánh nướng nhân thịt, cá, v.v… (N.D).
(2) Theo huyền thoại thánh, con lừa cái của nhà tiên tri Ballaam bỗng cất
